Το τζιν και το τέρας
«Μπροστά στην πύλη του Νόμου στέκεται ένας φύλακας. Μπροστά του παρουσιάζεται μια μέρα ένας άνθρωπος απ’ την επαρχία και τον παρακαλεί να του επιτρέψει την είσοδο στο Νόμο. Ο φύλακας όμως απαντά ότι προς το παρόν δεν μπορεί να τον αφήσει να μπει. Ο άνθρωπος σκέφτεται για λίγο κι έπειτα ρωτάει αν θα μπορέσει να μπει αργότερα. “Αργότερα, ίσως” λέει ο φύλακας, “τώρα όμως όχι.»
Φ. Κάφκα, Η Δίκη
Μια ιστορία από τις χιλιάδες ιστορίες που συναντάμε καθημερινά. Κρατάμε τη διατύπωση σε πρώτο πρόσωπο μιας και, αν και η ιστορία αφορά συγκεκριμένα άτομα, θα μπορούσε να αφορά πολλά ακόμα από εμάς κι εσάς.
Ο H. ήρθε στην Ελλάδα ως ανιθαγενής, πρόσφυγας από το Κουβέιτ, ασυνόδευτος ανήλικος, έχοντας χάσει όλο το στενό οικογενειακό του κύκλο. Όταν τον γνωρίσαμε άκουγε φωνές και ήθελε να αυτοκτονήσει. Του μίλαγε ένα τζιν(ι) (jinn). Στην ψυχιατρική η εμπειρία του αναφέρεται ως ακουστική ψευδαίσθηση. Το τζιν ήταν θυμωμένο. Είχε εμφανιστεί όταν περπατούσε μόνος του στα δάση της Τουρκίας. Τότε τον βοήθησε, λέει, να επιβιώσει. Τα τζιν είναι αόρατα και δεν μπορούμε να τα δούμε. Ονομάζονται τζιν για αυτόν ακριβώς τον λόγο, από την αραβική λέξη ιτζτιναν = κάτι που κρύβεται/καλύπτεται από το ανθρώπινο μάτι. Τα τζιν τρώνε, ακούνε, βλέπουν, μιλούν, μόνο που δεν μπορούμε να τα καταλάβουμε ( Κοράνι 7:19) εμείς σαν άνθρωποι.
Όταν γνωρίσαμε τον H., έμενε στη δομή φιλοξενίας “ΙΡΙΔΑ” της ΑΜΚΕ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ. Ο ίδιος έμοιαζε ήρεμος και δεν εξέφραζε θυμό. Απορούσαμε για αυτό.Το τζιν ήταν θυμωμένο. Του είπαμε ότι μάλλον ήταν λογικό. Κάποιος έπρεπε να είναι θυμωμένος με όλα αυτά που του έχουν συμβεί. Σε κάποιους μύθους της Ανατολής ο κάθε άνθρωπος γεννιέται με ένα δίδυμο τζιν. Για τη δυτική λογική μας το τζιν, ήταν ο «δίδυμος αδερφός» που εξέφραζε το θυμό του. Στη δική του λογική το τζιν ήθελε το κακό του. Ο καθένας με τα πιστεύω του. Πολλές φορές ακούμε να μας μιλάνε άσχημα αλλά δε θέλουν απαραίτητα το κακό μας. Του προτείναμε να μιλάμε τακτικά, να μας εξηγήσει περισσότερα για τις εμπειρίες του, να ψάξουμε για συγγενείς, να πάρει λίγο φάρμακο και να συμβουλευτεί και τον ιμάμη του, που έμοιαζε να τον εμπιστεύεται.
Δυστυχώς ο H. νοσηλεύτηκε. Ο ξενώνας δεν μπορούσε να συγκρατήσει την έντασή του, την αναστατωμένη διάθεσή του, την αϋπνία και τα παράπονά του. Όχι άδικα. Το προσπαθήσανε αρκετά. Η νοσηλεία υπήρξε μια πικρή εμπειρία για αυτόν. Καθηλωμένος για μέρες. Τι να εξηγήσεις και τι να του πεις; Το τζιν θύμωσε πάλι.
Πέρασαν μήνες. Η ομάδα του ξενώνα υπήρξε μια καλή θεραπευτική ομάδα: βλέποντας πέρα από τη διάγνωση, ακούγοντας, συνοδεύοντας, λειτουργώντας ευέλικτα. Το τζιν ηρέμησε. Δεν μετακινούσε πλέον αντικείμενα. Δεν εμφανιζόταν στον καθρέφτη. Δεν απειλούσε.
Τελικά βρέθηκε ένας θείος στη Γαλλία. Παράλληλα ο H. ενηλικιώθηκε. Οι νόμοι δε λογαριάζουν από τζιν, νοσηλείες, απώλειες. Ενήλικας σημαίνει έξοδος από τον ξενώνα. Ψάξαμε παραθυράκια, αναδείξαμε τη δυσκολία. Πετύχαμε μια μικρή παράταση. Μια πρώτη απόπειρα να ταξιδέψει πέφτει στο κενό. Με μικρή εμπειρία στα αεροδρόμια, μετά τον έλεγχο, o H. αποπροσανατολίζεται. Χάνεται και χάνει την πτήση και τα χαρτιά του. Η γραφειοκρατία δεν καταλαβαίνει από θεραπευτικά πλάνα, δυσκολίες στον προσανατολισμό, από φροντίδα και μέριμνα. Αναγκαστικά περιμένουμε να βγουν νέα έγγραφα. Ο H. περιμένει. Το τζιν γίνεται σχεδόν φιλικό. Τα φάρμακά μειώνονται στην ελάχιστη δόση. Ο H. είναι πλέον «χωρίς ενεργή ψυχοπαθολογία». Η γραφειοκρατία όμως δεν καταλαβαίνει από τζιν. Περιμένουμε μήνες.
Νέα χαρτιά, νέα εισιτήρια και η πολυπόθητη μέρα έρχεται (ξανά). 15 Αυγούστου 2023. Ζητάμε συνοδό να τον βοηθήσει στον προσανατολισμό και στο ταξίδι με έγγραφα και βεβαιώσεις. Δηλώνουμε διαθεσιμότητα, η ψυχολόγος, η διερμηνέας κι ο ψυχίατρος για ό, τι χρειαστεί. Οι δυο πρώτες τον συνοδεύουν στο αεροδρόμιο. Ο H. μπαίνει στο αεροπλάνο μαζί με το υπογεγραμμένο έγγραφο: «καθ’ όλα λειτουργικός, δεν έχει ενεργή ψυχοπαθολογία και δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με το να ταξιδέψει.» Και μόνο η σύνταξη αυτού του εγγράφου μας ζορίζει. Είναι δυνατόν να χρειάζεται κάποιος πιστοποίηση για να ταξιδέψει; Πλέον ναι. Και φοβόμαστε θα γίνει ζητούμενο τα επόμενα χρόνια. Πληροφορία, έλεγχος, διοίκηση. Κυβερνητική. Ο μάλλον γαλλόφωνος πιλότος όμως δεν καταλαβαίνει από επίσημα έγγραφα, από δικαιώματα. Μάλλον δεν πιστεύει σε τζιν και σε οτιδήποτε θυμίζει, έστω και εξ αντανακλάσεως, γαλλική αποικία. Εκεί είναι αυτός ο Νόμος. Θα μπορούσε να είναι ο φύλακας στη Δίκη:
«Αν λαχταράς τόσο πολύ, προσπάθησε να μπεις παρά την απαγόρευσή μου. Να ξέρεις όμως: Έχω δύναμη. Και δεν είμαι, παρά μονάχα αυτός, που έχει τη λιγότερη απ΄ όλους τους φρουρούς»
Ο πιλότος τελικά δεν λέει «προσπάθησε να μπεις». Έχει τη δική του γνώμη. Ζητάει ιατρικές εκθέσεις. Αυθαίρετα παίρνει τον ιατρικό του φάκελο. Χωρίς καμία συναίνεση διαβάζει και φωτογραφίζει τα έγγραφα που προορίζονταν για τον ψυχίατρο με τον οποίο θα συνεργαστεί στη Γαλλία. Αυθαίρετα του ζητάει να κατέβει. Ενημερώνονται ο ψυχολόγος, η διερμηνέας, ο ψυχίατρος. Είναι αργά. Το αεροπλάνο έφυγε.
Ζητάμε επικοινωνία με εκπρόσωπο της Volotea και μας παρέπεμπουν στην εταιρία Skyserv η οποία συνεργάζεται με την πρώτη. Αναφέρεται το περιστατικό και ζητείται αποκατάσταση για την ψυχική ταλαιπωρία και την οικονομική βλάβη που υπέστη. Ο εκπρόσωπος της Volotea συμφώνεί. Όμως λόγος απώλειας της πτήσης στο σύστημα της εταιρείας δηλώθηκε η μη παρουσία του ωφελούμενου στο αεροδρόμιο. Ψέμα. Η εταιρεία επιχειρεί να κουκουλώσει το ρατσισμό και τη βία. Λέμε πως είναι καλύτερο να μην μιλήσουμε τώρα. Όπως και στο μυθιστόρημα του Κάφκα αποφασίσαμε,
«πως θα ήταν προτιμότερο να περιμένει, μέχρι να του δοθεί η άδεια να μπει.»
Κι όντως
«ο φύλακας του δίνει ένα σκαμνί και τον αφήνει να καθίσει στο πλάι της πόρτας.
Η αναχώρηση προγραμματίζεται εκ νέου. Το τζιν είναι ακόμα ήσυχο. O H. είναι ακόμα ήρεμος. Θα τα καταφέρουμε, λέει. Νέα ατυχία, την επόμενη μέρα: για ανεξάρτητους λόγους – αδυναμία του συγγενικού του προσώπου να τον παραλάβει από το αεροδρόμιο – δε μπόρεσε να πετάξει εκείνη την ημέρα.
Προγραμματίζεται νέο ταξίδι για την, Τετάρτη, 23.8.2023 και ώρα 19.35 για την Nantes της Γαλλίας. Ο H. περνάει το check in. Περνάει τον έλεγχο σε διαρκή βιντεοκλήση με την ψυχολόγο και τη διερμηνέα της δομής. Στην πύλη επιβίβασης δύο γαλλόφωνοι αστυνομικοί τον σταματάνε. Η Ευρώπη φρούριο, αυτή τη φορά ένστολη.
«Από αίθουσα σε αίθουσα υπάρχουν και άλλοι φύλακες ο ένας πιο δυνατός από τον άλλο.»
Του αρνούνται την πτήση. Αρνούνται τα χαρτιά. Αρνούνται τα επίσημα έγγραφα, διαβατήρια, εισιτήρια. Του ζητάνε εισιτήριο επιστροφής. Φυσικά και δεν έχει. Γιατί να έχει; Του σκίζουν το εισιτήριο. Τον τραμπουκίζουν.
O H. επιστρέφει πίσω στη δομή, στη δομή που δεν μπορεί να μείνει πολύ. Τι να του πεις. Θυμώνουμε. Τουλάχιστον δεν νιώθει μόνο του το τζιν. Θεσμικός και εξωθεσμικός ρατσισμός. Παραβίαση βασικών δικαιωμάτων. Ένα ακόμα ρατσιστικό έγκλημα. Το τζιν πλέον έχει θυμώσει πολύ. Ο H. σκέφτεται για άλλη μία φορά την αυτοκτονία. Φοβάται. Κι εμείς φοβόμαστε. Σκεφτόμαστε πως ίσως και το τζιν να φοβάται. Του θυμίζουμε τα λόγια του συνθέτη μας: «Όποιος δεν φοβάται το πρόσωπο του τέρατος, πάει να πει ότι του μοιάζει.»
Η υπόθεση του H. είναι υπόθεση και των ανθρώπων με ψυχιατρική εμπειρία, των συγγενών και φίλων των επαγγελματιών που επιμένουν να βλέπουν πως πίσω από την όποια «ψυχοπαθολογία» υπάρχουν σημαντικά πολιτικά ζητήματα που πυροδοτούν δυσφορία, φωνές, επιθετικότητα, αυτοκτονικότητα. Η υπόθεση του H. είναι υπόθεση όλων όσων παίρνουν θέση απέναντι στο τέρας.
Η δικηγόρος κοινοποίησε την καταγγελία για την αποκατάσταση της υλικής και ηθικής βλάβης του παθόντος και για να διερευνηθούν και να αποδοθούν οι πειθαρχικές και ποινικές ευθύνες σε κάθε πιθανό υπεύθυνο των παραπάνω ρατσιστικών περιστατικών.
Όμως η θεραπεία και η ανάρρωση του H. αλλά και τόσων άλλων ανθρώπων είτε θα αποτελούν μια πολιτική πράξη είτε θα μένουν κενό γράμμα. Η φροντίδα για τη δυσφορία που συνεχίζει να βιώνει αυτός και τόσα άλλα άτομα είτε θα είναι μια απερίφραστα αντιρατσιστική πράξη με επίκεντρο τον άνθρωπο και τις πολύπλευρες ανάγκες του είτε θα συνιστά υποκρισία. Η θεραπευτική πράξη ως πολιτική πράξη δεν αφορά αποκλειστικά τη σχέση του κάθε φορά «ασθενή» με το πλαίσιο ή τα άτομα που τον υποστηρίζουν αλλά είναι μια πρόκληση κοινωνική και εγγράφεται σε έναν ορίζοντα κοινών αγώνων ενάντια σε κάθε μορφή καταπίεσης. Όπως το ναυάγιο της Πύλου δεν συνιστά ένα απλό δυστύχημα αλλά μια κρατική δολοφονία με αυτουργούς τα κράτη μέλη της Ε..Ε, έτσι και η δυσφορία που βιώνει ο H. δεν αποτελεί ένα «τυχαίο συμβάν», μια ακόμα ψυχιατρική υποτροπή αλλά συνιστά μια απόπειρα δολοφονίας της ζωής και της αξιοπρέπειας ενός ανθρώπου.
ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΠΟΛΥΜΟΡΦΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ
H καταγγελία από τη δικηγόρο