Nebulosa 14 Μαρτίου 2022
Στο πλαίσιο της συνεργασίας του infolibre.gr με το ειδικό ειδησεογραφικό τμήμα του ραδιοφώνου KeHuelga, το διαδικτυακό Nebulosa, στο Μεξικό, μεταδίδουμε τα νέα από τους αγώνες και τις αντιστάσεις :
Οι ειδήσεις της εκπομπής
- Να σταματήσει το Τρένο Μάγια
- Ειδήσεις από την υπεράσπιση της Μάνας Γης
- Oaxaca: οι αρχές παρατείνουν τις άδειες εξόρυξης στην μεταλλευτική εταιρία Cuzcatlán
- Quintana Roo: η αποψίλωση της ζούγκλας συνεχίζεται.
- Chiapas: ενάντια στις εταιρίες παραγωγής λαδιού.
- Πολιτεία του Μεξικού: ομάδες του PRI απειλούν προστατευόμενη φυσική περιοχή στο Texcoco
- Νίκη για τον λαό yaqui: ακυρώνεται η αρδευτική ζώνη.
- Ενάντια στο έργο Στάδιο Azteca και Televisa
- Φρένο στην παράνομη υλοτομεία στο Ajuchitlán του Guerrero
- Για την εμφάνιση του Vicente Suástegui
- Σχετικά με τον εμφύλιο πόλεμο στην Chiapas
- Έκτος δημοσιογράφος που δολοφονείται το 2022
- Και τέταρτος υπερασπιστής εδαφών
Μεταφραστική επιμέλεια της Bruja Escarlata
_________________________________________________________________
Να σταματήσει το Τρένο Μάγια
Στις 9 Μαρτίου, η Συνέλευση Υπερασπιστών του Εδάφους Μάγια, Múuch’ Xíinbal, ανακοίνωσε ότι το πολυμελές δικαστήριο εργατικών και διοικητικών υποθέσεων του δέκατου τέταρτου τμήματος επικύρωσε την απόφαση του τέταρτου περιφερειακού δικαστηρίου σχετικά με την αγωγή που είχε καταθέσει η Συνέλευση, σύμφωνα με την οποία η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και τα έργα στα τμήματα 1, 2 και 3 του Τρένου Μάγια πρέπει να παραμείνουν παγωμένα. Το 2021 το τέταρτο περιφερειακό δικαστήριο ανέστειλε τα αποτελέσματα της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και τα έργα στα τμήματα 1, 2 και 3 του Τρένου Μάγια μεταξύ Palenque και Izamal στα πλαίσια της αγωγής που είχε καταθέσει η Múuch’ Xíinbal. Το υπουργείο Περιβάλλοντος αμφισβήτησε την πράξη αυτή, αλλά το δευτεροβάθμιο δικαστήριο επικύρωσε την απόφαση περιφερειακού δικαστηρίου: η περιφερειακή Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων κατέστη ανενεργή και τα έργα στα τρία τμήματα πρέπει να σταματήσουν.
Τα βασικά επιχειρήματα της αγωγής που κατατέθηκε από την Συνέλευση είναι: παραβιάσεις του δικαιώματος σε ένα υγιές περιβάλλον και των δικαιωμάτων τους ως αυτόχθονες μάγια, μεταξύ άλλων, να ενημερώνονται και να συμμετέχουν στις αποφάσεις που ενδέχεται να πλήξουν το έδαφος και τους φυσικούς τους πόρους, όπως ακριβώς ορίζει η Συμφωνία του Escazú η οποία επικυρώθηκε από την παρούσα διοίκηση.
Αυτή η απόφαση συνιστά μείζον δίλημμα για την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, καθώς έχουν εξαντληθεί τα πρώτα νομικά μέσα και ο López Obrador είναι αποφασισμένος να ολοκληρωθεί οπωσδήποτε το Τρένο Μάγια. Η Συνέλευση Múuch Xíinbal επισημαίνει σχετικά: «Αυτό αποτελεί απόδειξη μιας αυταρχικής τάσης που παραβιάζει την αρχή της διάκρισης των εξουσιών και καταπατά το κράτος δικαίου. Οι συνεχείς προσβολές στις οποίες προβαίνει ο επικεφαλής της ομοσπονδιακής εκτελεστικής εξουσίας εναντίον όσων δικαίως αντιδρούν σε αυτό το έργο, συνιστούν παραβίαση της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εκθέτοντας σε κίνδυνο όσους ζουν στις πληγείσες ιθαγενικές κοινότητες, δεδομένων των συνθηκών μεγάλης αστάθειας στις οποίες βρίσκονται οι υπερασπιστές των εδαφικών και περιβαλλοντικών δικαιωμάτων στο Μεξικό.
Άραγε ο κύριος Pejei θα σεβαστεί τις αποφάσεις της δικαιοσύνης ή τελικά θα επιβάλλει τον ανυποχώρητο αυταρχισμό του; Δεν πρόκειται για ρητορική ερώτηση.
Ειδήσεις από την υπεράσπιση της Μάνας Γης
Oaxaca: οι αρχές παρατείνουν τις άδειες εξόρυξης στην μεταλλευτική εταιρία Cuzcatlán
Στις 2 Μαρτίου 2022 δώδεκα κοινότητες του Μετώπου «Όχι στις Εξορύξεις, Για ένα Μέλλον για Όλες και για Όλους» διαδήλωσαν έξω από το υπουργείο Περιβάλλοντος στην πόλη της Oaxaca. Οι ιθαγενείς λαοί των Valles Centrales (Κεντρικών Κοιλάδων) της Oaxaca χαρακτήρισαν την απόφαση του υπουργείου Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων να χορηγήσει μια δεύτερη 10ετή περιβαλλοντική άδεια στην εταιρεία Cuzcatlán για την εκμετάλλευση των ανοικτών ορυχείων στα εδάφη τους, ως προδοσία και δουλική στάση.
Σε ανακοίνωσή τους οι κοινότητες κατήγγειλαν ότι τα μεταλλεία Cuzcatlán τα τελευταία δέκα χρόνια έχει προβεί σε βίαιους εκτοπισμούς, δολοφονίες και επιθέσεις κατά υπερασπιστών του εδάφους, μέσω ένοπλων μισθωμένων ομάδων, έχει προκαλέσει διάσπαση και πόλωση στις κοινότητες, μόλυνση του νερού και έχει εισβάλλει στα εδάφη. Παρόλα αυτά η εταιρία θα συνεχίσει να λειτουργεί μέχρι το 2031. Στο διάλογο που είχαν με το υπουργείο Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων οι κοινότητες παρουσίασαν ψηφίσματα που απαγορεύουν τις εξορύξεις στην περιοχή και απαιτούν να ακυρωθεί το εξορυκτικό πρόγραμμα. Από μεριάς τους, οι περιβαλλοντικές αρχές αρνήθηκαν ότι έχουν χορηγήσει άδειες παραχώρησης στην μεταλλευτική εταιρία. Παρασκηνιακά, ωστόσο, το υπουργείο είχε εγκρίνει τις εν λόγω άδειες.
Στην ανακοίνωσή του το Μέτωπο των κοινοτήτων αναφέρει: «Οι δημοτικές και αγροτικές αρχές των Κεντρικών Κοιλάδων (Valles Centrales) της Oaxaca έχουμε εντολή να υπακούσουμε τις συνελεύσεις μας και να εφαρμόσουμε τις αποφάσεις μας. Δε θα επιτρέψουμε την επέκταση του εξορυκτικού προγράμματος και παρά την αθλιότητα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης παραμένουμε αξιοπρεπείς, σταθεροί και αποφασισμένοι: Εδώ λέμε Ναι στη Ζωή, Όχι στις Εξορύξεις».
https://www.educaoaxaca.org/comunidades–condenan–actitud–servil–de–semarnat–ante–empresa–minera–fsm/ https://endefensadelosterritorios.org/2022/03/02/frente–no–a–la–mineria–condena–la–actitud–servil–de–la–semarnat–ante–la–empresa–extranjera–fortuna–silver–mines/
Quintana Roo: η αποψίλωση της ζούγκλας συνεχίζεται.
Τον Ιανουάριο το Εθνικό Ταμείο Τουριστικής Ανάπτυξης (FONATUR), υπό την πίεση των επιχειρηματιών, αποφάσισε το τμήμα 5 του λεγόμενου Τρένου Μάγια να μην περάσει από αερογέφυρα του αυτοκινητόδρομο Playa del Carmen- Tulum αλλά μέσα από τη ζούγκλα. Τις τελευταίες μέρες, η οργάνωση Moce Yax Cuxtal κατήγγειλε ότι η εταιρία Grupo México, συμβεβλημένη με το FONATUR, άρχισε να αποψιλώνει τη ζούγκλα της περιοχής για να ανοίξει το δρόμο στο Τρένο Μάγια χωρίς καμία προειδοποίηση, χωρίς κανενός τύπου μελέτες, για τις περιβαλλοντικές, γεωλογικές, υδρολογικές και κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Αυτό εγκυμονεί τον κίνδυνο να επηρεάσει τα υπόγεια ποτάμια, τις σπηλιές και τις cenotesii της περιοχής, πέραν των καταστροφών που έχουν ήδη προκαλέσει στη χλωρίδα και την πανίδα της ζούγκλας.
Έτσι προχωρά το Τρένο που ονομάζουν Μάγια, χωρίς νόμιμες άδειες, σύμφωνα με τις επιθυμίες των επιχειρηματιών.
Chiapas: ενάντια στις εταιρίες παραγωγής φοινικέλαιου.
Στις 17 Φεβρουαρίου περίπου δύο χιλιάδες choles, tzotziles, tojolabales και zoques διαδήλωσαν στο δήμο Benemérito de las Américas της πολιτείας Chiapas, απαιτώντας την άρση της λειτουργίας δύο εργοστασίων επεξεργασίας φοινικέλαιου λόγω της μόλυνσης που προκαλούν στη ζούγκλα Lacandona. Στις φωτογραφίες που παρουσίασαν διακρίνονται οι ζημιές που έχουν προκληθεί στις καλλιέργειες, στις πηγές, στον ποταμό Usumacinta και στην πανίδα της περιοχής. Κατήγγειλαν επίσης ότι οι εταιρίες παραγωγής φοινικέλαιου εκμεταλλεύονται πάνω από 800 εργαζόμενους που δουλεύουν δύο και τρεις βάρδιες, πολλοί από τους οποίους είναι σύντροφοι από τη Γουατεμάλα που ζουν σε αυτή την περιοχή των συνόρων. Ανέφεραν ότι οι εργαζόμενοι δεν έχουν συλλογικές συμβάσεις εργασίας, στερούνται κοινωνικής ασφάλισης και παίρνουν πολύ χαμηλούς μισθούς.
Πριν από περισσότερα από πέντε χρόνια αυτοί οι ιθαγενείς λαοί είχαν υποβάλει καταγγελίες στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων απαιτώντας να ενημερωθούν σχετικά με τις άδειες των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των εταιριών παραγωγής λαδιού, αλλά δεν έλαβαν καμία απάντηση.
Να φύγουν οι εταιρίες που καταστρέφουν τη Μάνα Γη!
https://www.educaoaxaca.org/marchan-indigenas-contra-procesadoras-aceiteras-en-chiapas/
Πολιτεία του Μεξικού: ομάδες του PRI απειλούν προστατευόμενη φυσική περιοχή στο Texcoco
Μετά την ακύρωση του έργου του αεροδρομίου στο Texcoco, το Μέτωπο των Λαών για την Υπεράσπιση της Γης του Atenco άσκησε πιέσεις ώστε η ζώνη να ανακηρυχθεί ως Προστατευμένη Φυσική Περιοχή. Με αυτό επιχειρείται η αποφυγή επιβολής νέων μεγαπρογραμμάτων στο μέλλον και προωθείται η αποκατάσταση της γης και των ποταμών πέριξ της λίμνης Texcoco. Ωστόσο, η διαδικασία διαβούλευσης απειλεί την κήρυξη της περιοχής ως Προστατευμένη Φυσική Ζώνη.
Στις διαβουλεύσεις ομάδες κρούσης του κόμματος PRI (Θεσμικό Επαναστατικό Κόμμα) πιέζουν προκειμένου να απορριφθεί η κήρυξη της περιοχής ως Προστατευμένη Φυσική από τις συνελεύσεις. Αναφέρουν ότι θα απαγορευτεί η γεωργική χρήση της γης, θα περιοριστεί η χρήση του νερού και θα κατεδαφιστούν τα σπίτια που βρίσκονται εντός ζώνης. Παρόλο που όλες αυτές οι πληροφορίες δεν αληθεύουν, επαναλαμβάνονται στις συνελεύσεις. Αυτές οι ομάδες κρούσης, σύμφωνα με τις συντρόφισσες και τους συντρόφους του Μετώπου των Λαών, είναι εκείνες που πούλησαν τη γη τους για να κατασκευαστεί το αεροδρόμιο, είναι οι ίδιες που το 2006 υποδείκνυαν τα σπίτια στα οποία επιτέθηκε η αστυνομία κατά τη διάρκεια της καταστολής στο Atenco και αυτές που στις 19 Φεβρουαρίου εισέβαλλαν με ματσέτες, ξύλα και πέτρες στην διαβούλευση του εχίδο του San Salvador Atenco.
Από αυτό το χώρο εκφράζουμε την αλληλεγγύη μας στις συντρόφισσες και τους συντρόφους του Μετώπου των Λαών για την Υπεράσπιση της Γης.
https://piedepagina.mx/conflictos-ejidales-frenan-area-natural-protegida-en-texcoco/
Νίκη για τον λαό yaqui: ακυρώνεται η αρδευτική ζώνη
Την Παρασκευή 25 Φεβρουαρίου ανακοινώθηκε η απόφαση του ομοσπονδιακού δικαστή της έβδομης περιφέρειας, Julio César Moreno, να εκδώσει οριστική αναστολή για την ακύρωση της δημιουργίας της αρδευτικής ζώνης 18, προς όφελος των εκκλησιαστικών αρχών του χωριού Pótam. Αυτή η αρδευτική ζώνη είναι μέρος του Σχεδίου Δικαιοσύνης του López Obrador για τον λαό yaquiiii. Τώρα θα πρέπει να ακολουθήσουν οι αποφάσεις για τα υπόλοιπα επτά χωριά yaqui αλλά, προς το παρόν, έχει σταματήσει το έργο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, το οποίο απορρίφθηκε γιατί θα επηρεάσει την επάρκεια νερού στην περιοχή.
Ενάντια στο έργο Στάδιο Azteca και Televisa
Τη Δευτέρα 7 Μαρτίου συντρόφισσες και σύντροφοι που αντιδρούν στην κατασκευή ενός μεγάλου κατασκευαστικού έργου στη Santa Úrsula, διαδήλωσαν μπροστά από την Televisa Chapultepec, καταγγέλλοντας ότι η συγκεκριμένη εταιρία είναι ένας από τους κύριους υποστηρικτές του έργου Στάδιο Azteca. Την Τρίτη 8 Μαρτίου, οι πολέμιοι του έργου πραγματοποίησαν πορεία από το πάρκο La Consolación ως την πλατεία του Σταδίου Azteca, αποδοκιμάζοντας την διαβούλευση μέσω της οποίας επιχειρείται η επικύρωση του μεγαπρογράμματος. Οι γείτονες εναντιώνονται στο έργο γιατί θα υποβαθμίσει τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και θα επιδεινώσει τα οδικά προβλήματα στην εν λόγω περιοχή της πόλης.
Φρένο στην παράνομη υλοτομεία στο Ajuchitlán του Guerrero
Την Παρασκευή 4 Μαρτίου, μέλη του εχίδο της κοινότητας Cuatro Cruces, του δήμου Ajuchitlán del Progreso, με την υποστήριξη της πολιτειακής αστυνομίας, σταμάτησαν 40 περίπου ένοπλους άνδρες που έκοβαν δέντρα στη γη τους. Η συνάντηση έγινε στο ράντσο El Naranjo, μια περιοχή 500 εκταρίων με δέντρα, πολλά εκ των οποίων είναι ηλικίας έως και 80 ετών. Οι δύο ομάδες συμφώνησαν να περιμένουν την παρέμβαση του υπουργείου Περιβάλλοντος και να προσπαθήσουν να βρουν λύση σε ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει όλο το ορεινό Guerrero.
Για την εμφάνιση του Vicente Suástegui
Το Σάββατο 5 Μαρτίου δεκάδες άτομα διαδήλωσαν στο Acapulco, απαιτώντας να εμφανιστεί ζωντανός ο Vicente Suástegui, πολέμιος του φράγματος La Parota, ο οποίος αγνοείται από τις 5 Αυγούστου 2021. Σύμφωνα με την Samantha Colón, σύζυγο του Vicente, «είναι δύσκολο να ζητήσουμε από το κράτος να συνεχίσει την έρευνα όταν ξέρουμε εξαρχής ότι στην εξαφάνισή του εμπλέκονται η πολιτειακή αστυνομία και ένοπλες ομάδες». Εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι «η κυβέρνηση ποντάρει στο ότι η υπόθεση θα ξεχαστεί ως μια ακόμα από τις πολλές εξαφανίσεις κοινωνικών αγωνιστών στην πολιτεία Guerrero». Κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης απαίτησαν από την Γενική Εισαγγελία της Πολιτείας να παρουσιάσει την πρόοδο των ερευνών και να παρέμβουν οι τρεις βαθμίδες της κυβέρνησης.
Σχετικά με τον εμφύλιο πόλεμο στην Chiapas
Εδώ και αρκετά χρόνια τόσο οργανώσεις ιθαγενών όσο και υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων καταγγέλλουν την κατάσταση αυξανόμενης βίας που επικρατεί στην Chiapas. Η κυριότερη σύγκρουση είναι αναμφίβολα ο πόλεμος αντιεξέγερσης που διεξάγουν κυβερνήσεις, παραστρατιωτικοί και επιχειρηματικές οργανώσεις εναντίον του EZLN από το 1994. Το Σεπτέμβριο του 2021, η ζαπατιστική διοίκηση προειδοποιούσε ότι η Chiapas βρισκόταν στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου. Η αποσύνθεση δεν περιορίζεται μονάχα σε αυτή τη σύγκρουση αλλά επεκτείνεται σε ολόκληρη την κοινωνία της Chiapas. Και ως απόδειξη, σε αυτή την εκπομπή θα αναφερθούμε σε δύο πρόσφατες συγκρούσεις.
Την Πέμπτη 24 Φεβρουαρίου μέλη του Ανεξάρτητου Κέντρου Εργατών γης και Αγροτών-Ιστορικό (CIOAC-H)iv και της Συμμαχίας Κοινωνικών Οργανώσεων και Συνδικάτων της Αριστεράς (ASSI)v αντάλλαξαν πυροβολισμούς στην πόλη Las Margaritas. Σύμφωνα με δημοσιογραφικές αναφορές, τα μέλη της CIOAC-H κατέλαβαν το δημαρχείο απαιτώντας να ευνοηθούν και τα μέλη τους από τα τοπικά προγράμματα. Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών με τις αρχές, έφτασαν μέλη της ASSI και ακολούθησε ένοπλη σύγκρουση, κατά την οποία σκοτώθηκαν 2 άτομα και τραυματίστηκαν άλλα 8.
Μια άλλη σύγκρουση που φαίνεται πως τίποτε δεν μπορεί να την σταματήσει είναι αυτή μεταξύ των κοινοτήτων του δήμου Aldama και της κοινότητας Santa Martha, που ερίζουν για 60 εκτάρια γης. Οι περισσότερες επιθέσεις πραγματοποιούνται από τους κατοίκους της Santa Martha. Στις 27 Φεβρουαρίου αναφέρθηκαν 31 ένοπλες επιθέσεις ενώ ολόκληρο τον Ιανουάριο καταγράφηκαν 230. Οι νεκροί και τραυματίες από τη σύγκρουση είναι δεκάδες, συμπεριλαμβανομένων και των Εθνοφυλάκων. Σε ανακοίνωση που εξέδωσαν οργανώσεις πολιτών της Chiapas, διαβάζουμε: «Ο κατάλογος των βίαιων επεισοδίων, των συγκρούσεων, των δολοφονιών και των εξαφανίσεων μεγαλώνει καθημερινά σε ολόκληρη την πολιτεία, ως έκφραση μια ξεκάθαρης, επιταχυνόμενης και, όπως φαίνεται, ανεξέλεγκτης κοινωνικής αποσύνθεσης. Είναι εντυπωσιακός ο τεράστιος αριθμός όπλων μεγάλης ισχύος που προορίζονται για αποκλειστική χρήση από τον στρατό τα οποία διακινούνται χωρίς να παρεμβαίνει καμία αρχή. Επίσης, είναι εμφανής η παρουσία εγκληματικών ομάδων, κάποιες από τις οποίες εθνικής εμβέλειας, που δρουν υπό πλήρη ατιμωρησία».
Έτσι έχουν τα πράγματα στην Chiapas, ενώ οι τρεις βαθμίδες της κυβέρνησης επαναλαμβάνουν ακούραστα ότι όλα βαίνουν υπέροχα στην πολιτεία. Ο πόλεμος έχει ξεκινήσει και είναι μόνο θέμα χρόνου να διαλυθεί από μια ή πολλές σφαγές η ψευδαίσθηση μιας κοινωνικής ειρήνης που υπάρχει μόνο στους λόγους των κυβερνώντων… Ο χρόνος θα δείξει.
Ο έκτος δημοσιογράφος που δολοφονείται το 2022
Αυτή τη φορά στο Fresnillo της πολιτείας Zacatecas. Την Παρασκευή 4 Μαρτίου δολοφονήθηκε ο ρεπόρτερ Juan Carlos Muñiz Ledesma, ο οποίος εργαζόταν για την ειδησεογραφική ιστοσελίδα Testigo Μinero, καλύπτοντας το αστυνομικό ρεπορτάζ. Ο Juan Carlos πυροβολήθηκε ενώ οδηγούσε το ταξί του στη συνοικία Los Olivos. Άλλο ένα χτύπημα στη δημοσιογραφία, και οι κυβερνήσεις στον κόσμο τους. Μέχρι πότε;
Και ο τέταρτος υπερασπιστής εδαφών
Τη Δευτέρα 7 Μαρτίου δολοφονήθηκε ο υπερασπιστής δασών της Chihuahua, José Baldenegro, στην κοινότητα Coloradas de la Virgen, του δήμου Guadalupe y Calvo. Η επίθεση πραγματοποιήθηκε από 8 εκτελεστές οι οποίοι πυρπόλησαν και το σπίτι του. Η οικογένεια Baldenegro έχει ήδη υποφέρει από δύο ακόμα δολοφονίες, του πατέρα του José, που γαζώθηκε με σφαίρες το 1986, και του Isidro Baldenegro τον Ιανουάριο του 2017. Τραγωδία στα βουνά της Chihuahua.
——–
i Peje. Προσωνύμιο του πρόεδρος του Μεξικού Andrés Manuel López Obrador λόγω της προφοράς του, χαρακτηριστικής της πολιτείας Tabasco, τόπου καταγωγής του. To Peje προέρχεται από το pejelagarto, ένα ψάρι-αλιγάτορας που ενδημεί μεταξύ άλλων και στο Μεξικό και ειδικότερα στην πολιτεία Tabasco.
ii Οι cenotes είναι φυσικές δεξαμενές νερού, οι οποίες συνδέονται με υπόγεια ποτάμια. Οι μορφές που παίρνουν είναι διάφορες. Άλλες είναι πιο σπηλαιώδης, άλλες πιο ανοιχτές, όλες όμως έχουν φυσικό νερό. Πρόκειται για μοναδικό φυσικό φαινόμενο που συναντάται κυρίως στη χερσόνησο του Yucatán (απ’ όπου θα περάσει το τρένο Μάγια) και αποτελούν πηγές ζωής για πολλούς οργανισμούς.
iii Ο πρόεδρος του Μεξικού Andrés Manuel López Obrador, πρόεδρος του Μεξικού, ανακοίνωσε τον Αύγουστο του 2020 το “Σχέδιο Δικαιοσύνης για τον λαό Yaqui”, σύμφωνα με το οποίο συγκροτούνται “τραπέζια εργασίας” για θέματα γης, νερού, υγείας και κοινωνικών υποδομών, ως έκφραση «συγνώμης για τα κρατικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε βάρος των προγόνων τους». Στο σχέδιο υποτίθεται προβλέπει, ότι η διαχείριση του νερού θα περάσει στις κοινότητες Yaqui, χωρίς ωστόσο αυτό να ξεκαθαρίζεται στο διάταγμα καθώς και η ποσότητα του νερού με την οποία θα τροφοδοτούνται τα χωριά. Οι κοινότητες που άσκησαν προσφυγή ανέφεραν ότι «αυτές οι ασάφειες ουσιαστικά προστατεύουν» το πρόγραμμα του Υδραγωγείου Independencia ενάντια στο οποίο οι Yaqui αγωνίζονται πάνω από δέκα χρόνια».
iv Πρόκειται για την παραστρατιωτική οργάνωση που απήγαγε, βασάνισε και δολοφόνησε βάναυσα τον ζαπατίστα δάσκαλο Galeano στις 2 Μαΐου 2014, στη Realidad.
v Πρόκειται για μια ακόμα οργάνωση που επιδιώκει με επιθέσεις, απαγωγές και δολοφονίες να σπείρει το φόβο και να επικρατήσει στην περιοχή της Las Margaritas.
