Αναγκαίο όσο ποτέ το Μουσείο Ιστορίας και Ολοκαυτώματος
Γράφει ο Μπάμπης Νανακούδης
«Η ευθύνη για τη διατήρηση της μνήμης δεν παραγράφεται ποτέ, συνεπώς αφορά και όλες τις επόμενες γενιές». Αυτή είναι η αρχή που πρέπει να καθορίζει τις πράξεις όλων των πολιτισμένων ανθρώπων που έτυχε να γεννηθούν και να ζουν σε τόπους μαρτυρίων. Αυτό αφορά εμάς. Είναι καθήκον μας – το ελάχιστο – απέναντι στη θυσία και στη μνήμη των δικών μας ανθρώπων.
Χθες… Σήμερα… Αύριο
Οι επιζώντες των Ολοκαυτωμάτων κάθε χρόνο λιγοστεύουν. Τα αθώα θύματα γίνονται όλο και μακρύτεροι συγγενείς των σημερινών κατοίκων και οι εκδηλώσεις μνήμης όλο και πιο υποτονικές και σε σημαντικό βαθμό έχουν αποδυναμωθεί συμβολικά. Ενώ η συναισθηματική εμπλοκή των επισκεπτών όλο και δυσκολεύεται να προκληθεί και να συντηρηθεί απ’ αυτές τις εκδηλώσεις.
Δεν είναι θέμα λιγότερης ευαισθησίας των νεώτερων. Είναι έλλειμμα νοήματος. Τα μεγάλα και σημαντικά γεγονότα δεν μπορούν να ζήσουν σαν παρελθόν ασάλευτο. Παραμένουν ζωντανά στους επόμενους μόνο εφόσον μπορούν να δώσουν νόημα στη σημερινή ζωή τους, να την μπολιάσουν με διδάγματα, παραδείγματα, αξίες που να μπορούν και σήμερα να έχουν οδηγό, να δίνουν μορφή και περιεχόμενο στο μέλλον.
Το συναίσθημα από μόνο του δεν επαρκεί. Είναι ρηχό από τη φύση του και χάνεται με το πέρασμα του χρόνου αν παραμείνει μόνο του, αν δεν συνοδευτεί με τη σκέψη και τον στοχασμό που διαμορφώνουν συνειδήσεις.
Χρόνια τώρα δώσαμε μεγάλο βάρος στο τυφλό συναίσθημα. Τιμήσαμε τους νεκρούς μας με άφθονα δάκρυα, μαυροντύθηκαν για χρόνια τα χωριά μας, χιλιάδες κεριά και εκατοντάδες μνημόσυνα στη μνήμη τους.
Πάθαμε, πονέσαμε, θρηνήσαμε, αλλά δεν μάθαμε όσο θα έπρεπε. Μας διέφυγε το νόημα, το δίδαγμα, το παράδειγμα του Ολοκαυτώματος. Καιρός να στραφούμε σ’ αυτό με μεγαλύτερη ένταση, να το σκεφτούμε, να το εμπλουτίσουμε, να το κάνουμε δικό μας, να το διαδώσουμε στους άλλους σαν πιο ειδικοί αφού το ζήσαμε, άμεσα ή έμμεσα.
Με την απέχθεια απέναντι στη ναζιστική ιδεολογία που μεταμορφώνει τον άνθρωπο σε άγριο θηρίο έτοιμο να κατασπαράξει κάθε τι το διαφορετικό, ικανό να διαπράξει τα πιο απεχθή εγκλήματα. Να εκπαιδευτούμε να την ανιχνεύουμε από μακριά, να τη βλέπουμε καθαρά γύρω μας, δίπλα μας, μέσα μας, όσο και να κρύβεται κάτω από στολές παραλλαγής.
Με το παράδειγμα της αλληλεγγύης, της υπέρβασης του εαυτού που επέδειξαν οι άνθρωποί μας την ημέρα του μαρτυρίου και τις επόμενες. Άνθρωποι δυνατοί που βοήθησαν αδύνατους, μανάδες που κάλυψαν με τα κορμιά τους τα παιδιά τους σαν ασπίδες για να τα προστατέψουν από τις σφαίρες, απ’ τη φωτιά δίνοντας μαθήματα αυτοθυσίας.
Κάνοντας κτήμα μας – τρόπο ζωής τον τρόπο των πατεράδων και μανάδων μας που επέζησαν. Με καμένα σπίτια, κατεστραμμένες δουλειές και το βάρος του πένθους για τον χαμό τόσων προσφιλών ανθρώπων δεν λύγισαν και άρπαξαν τη ζωή απ’ τα κέρατα. Δούλεψαν, έχτισαν και πρόκοψαν για να παραδώσουν σε μας έναν τόπο που να μυρίζει δημιουργία αντί για αποκαΐδια.
Μουσείο Ιστορίας & Ολοκαυτώματος: Υποχρέωση-Καθήκον
Από την πλευρά μας (εφημερίδα «ΧΟΡΤΙΑΤΗΣ 570» & «Κίνηση Πολιτών Χορτιάτη»), χρόνια τώρα προσπαθούμε – πολλές φορές μοναχικά – να αναδείξουμε όλα τα παραπάνω. Να προτείνουμε λύσεις, αλλά και να προχωρήσουμε σε δράσεις-πράξεις με εκδηλώσεις, εκδόσεις, ντοκιμαντέρ, θεατρικά έργα, ιστορικούς περιπάτους κυρίως σχολείων και συλλογικοτήτων της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης κ.ά. Κεντρικός μας στόχος να γίνει ο Χορτιάτης Κέντρο Μνήμης της Ναζιστικής-Δοσιλογικής Θηριωδίας.
Να γίνει σύμβολο για την ανάδειξη της ανθρώπινης ζωής σαν υπέρτατη αξία, σε αντιδιαστολή με τις ιδεολογίες που την υποτιμούν εν ονόματι «ιερών» και «μεγάλων σκοπών». Να γίνει ένας τόπος-ύμνος για τη δίψα του ανθρώπου για Ελευθερία και Αλληλεγγύη.
Χρόνια τώρα αυτό που θεωρούμε σημαντικό να γίνει είναι ένα Μουσείο που θα αποτελεί τον Κεντρικό Φορέα Διαχείρισης και Ανάδειξης της Μνήμης του Ολοκαυτώματος. Που θα προβάλλει την ιστορική και κοινωνική διάστασή του. Που θα συμβάλλει στην ιστορική έρευνα, στην παιδεία, στην ευαισθητοποίηση των πολιτών – και κυρίως των νέων – σε θέματα πολέμου και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε θέματα Ρατσισμού και Ξενοφοβίας. Που… Που… Που…
Το Μουσείο θα περιλαμβάνει προσωπικά αντικείμενα και φωτογραφίες των καέντων. Αρχειακό υλικό, όπως ιστορικά έγγραφα, χάρτες και διαγράμματα που σχετίζονται με το γεγονός, εφημερίδες εποχής που αναφέρονται στο Ολοκαύτωμα. Ντοκουμέντα από τα αρχεία των θυτών. Ηχητικά-κινηματογραφικά ντοκουμέντα. Μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα ή πρωταγωνίστησαν σ’ αυτά. Φωτογραφικό υλικό και εικαστικά και λογοτεχνικά έργα που εμπνεύσθηκαν ή σχετίζονται με το Ολοκαύτωμα. Ταινίες τεκμηρίωσης, αλλά και ανάλογη εξειδικευμένη βιβλιοθήκη και φιλμογραφία μυθοπλασίας. Ακόμη θα περιλαμβάνει ανάλογο υλικό (φωτό, ντοκιμαντέρ, βιβλιογραφία) από τα άλλα Ολοκαυτώματα, Ελληνικά και ξένα, καθώς επίσης και από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης-εξόντωσης.
Θα περιλαμβάνει ακόμη πωλητήριο-βιβλιοπωλείο. Θα διοργανώνει περιοδικές εκθέσειςφωτογραφικού και εικαστικού περιεχομένου. Ειδικά κινηματογραφικά αφιερώματα, ήδη έχουμε ξεκινήσει εδώ και 6 χρόνια με ιδιαίτερη επιτυχία το Φεστιβάλ Ιστορικού Ντοκιμαντέρ, στοχεύοντας σε ένα Διαγωνιστικό Φεστιβάλ Ιστορικού Ντοκιμαντέρ. Αξιοποίηση των χώρων του Μουσείου για διοργάνωση πολιτιστικών δρώμενων: συζητήσεις, συναντήσεις, εργαστήρια πολιτισμού, συμμετοχικές εκθέσεις κλπ. Αυτονόητο βέβαια πως θα διαθέτει πληρέστατη διαδικτυακή υποστήριξη και ηλεκτρονική καταλογογράφηση του πολύτιμου υλικού του. Θα οργανώνει ημερίδες και συνέδρια και ερευνητικά έργα σε συνεργασία με άλλους φορείς και κυρίως με το Α.Π.Θ., το Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδας, που έχει ήδη εκφράσει έντονο ενδιαφέρον, το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας κ.ά. Θα οργανώνει προγράμματα ανταλλαγής νέων και όχι μόνον, με αντίστοιχους μαρτυρικούς τόπους στην Ελλάδα και το εξωτερικό και αδελφοποιήσεις.
Ένταξη του Μουσείου σε ένα Δίκτυο αντίστοιχων Μουσείων (Ελλάδα και εξωτερικό) για αλληλοενημέρωση-αλληλοϋποστήριξη και τη σύνδεση με ανάλογους μνημονικούς τόπους, γιατί η ιστορία είναι «κτήμα» της παγκόσμιας κοινότητας.
Θα δημιουργήσει μια «Διαδρομή μνήμης» που θα ενοποιεί τους μαρτυρικούς και ιστορικούς χώρους του Χορτιάτη, όπως το Μνημείο Ολοκαυτώματος, το «φούρνο Γκουραμάνη» και την «Οικία Νταμπούδη», τη βυζαντινή & τη μεταβυζαντινή εκκλησία, τα λείψανα του βυζαντινού μοναστηριού, τα Qanat της Αγίας Παρασκευής, τους Ανεμόμυλους, το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο, το Γεφύρι. Και βέβαια θα αναλαμβάνει την ξενάγηση σ’ αυτήν την «Διαδρομή Μνήμης».
Θα προσκαλεί – φιλοξενεί τακτικά Έλληνες και ξένους εικαστικούς, κυρίως γλύπτες θα τους παρέχονται τα ανάλογα υλικά και θα δημιουργούν έργα που θα προσφέρουν και θα εκτίθενται μόνιμα στο Μουσείο, στους τόπους θυσίας και εν γένει σε δημόσια κεντρικά σημεία του Χορτιάτη, μετατρέποντας τον σε ένα ανοιχτό Μουσείο Τέχνης και Μνήμης.
Ακόμη το Μουσείο, πέρα από τον ρόλο ενός πυρήνα μνήμης των «κακών» που υπέστησαν οι Χορτιατινοί στις 2/9/1944, μπορεί και πρέπει να αποτελέσει και έναν πυρήνα μνήμης των «καλών», όλων των αναμνήσεων της ειρηνικής προπολεμικής ζωής.
Που κάηκαν μαζί με τα σπίτια και επισκιάστηκαν από τον αγώνα της επιβίωσης, αλλά που ανασυγκροτούνται από τις φωτογραφίες και τα λίγα αντικείμενα που γλίτωσαν από το «πλιάτσικο» των ταγματασφαλιτών. Έτσι το Μουσείο θα συνεισφέρει στη συγκρότηση του παρελθόντος της τοπικής κοινωνίας και κατ’ επέκταση στη συνειδητοποίηση της ταυτότητάς της. Ακόμη μπορεί και πρέπει να δημιουργηθεί Αίθουσα Αρχαιολογικής-Βυζαντινής Συλλογής, όπως έχει ολοκληρωμένα προταθεί εδώ και χρόνια από τον Πανεπιστημιακό Μανόλη Μανωλεδάκη. Υλικό σπουδαιότατο από τον αρχαίο Κισσό, τη βυζαντινή περίοδο, έως τον σημερινό Χορτιάτη υπάρχει. Και είναι «θαμμένο», καταχωνιασμένο και… πεταμένο!
Τέλος, για όλα αυτά και πολλά άλλα που μπορεί να προσφέρει το «Μουσείο Ιστορίας και Ολοκαυτώματος Χορτιάτη», πρώτα και κύρια χρειάζονται και οι κατάλληλοι άνθρωποι για να τα υλοποιήσουν. Άνθρωποι με επιστημονικές γνώσεις, με χρόνια ενασχόληση στη μαρτυρική και όχι μόνον ιστορία του Χορτιάτη. Με ανάλογο κύρος για την προβολή και ανάδειξή του. Μα κυρίως με μεράκι, πολλή φαντασία και ανιδιοτελή διάθεση προσφοράς. Χωρίς καμία αμοιβή. Και τέτοιοι άνθρωποι υπάρχουν. Αρκεί οι έχοντες και κατέχοντες τη δημοτική εξουσία να δουν το όλο εγχείρημα με πολύ… ανοιχτά μυαλά χωρίς υστεροβουλίες, χωρίς αναθεωρητισμούς και επιλεκτικά «κουτσουρέματα» της Μνήμης. Και έτσι να δημιουργηθεί ο κατάλληλος φορέας (νομικό πρόσωπο) που θα έχει την ευθύνη λειτουργίας του Μουσείου.
Υπάρχει το παράδειγμα του Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Ας το ακολουθήσουμε…
Αναγκαία προϋπόθεση όμως για τα παραπάνω, είναι η δημοτική μας αρχή να σταματήσει τις παλινωδίες της πάνω στο σοβαρότατο αυτό θέμα, θέτοντας το επιτέλους σε πρώτη προτεραιότητα με πράξεις και όχι με ανέξοδα λόγια..
Γιατί ο αγώνας ενάντια στη Λήθη είναι υποχρέωση και καθήκον μας.
ΔΕΙΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ:
2-9-1944: Το “κάψιμο” του Χορτιάτη
31 Αυγούστου 2020 – από infolibre
