Με σύνθημα «Αντίσταση στην κρατική καταστολή σήμερα, για ένα ελεύθερο δημόσιο – κοινωνικό πανεπιστήμιο αύριο» και “Έξω οι μπάτσοι από τις σχολές” άρχισε στους χώρους του ΑΠΘ το διήμερο φεστιβάλ του κοινωνικού χώρου για την ελευθερία Respiro di Libertà.
Πολλ@ αψήφησαν τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και παρακολούθησαν την εκδήλωση-συζήτηση της πρώτης ημέρας, με θέμα «Έμφυλες διακρίσεις και ορατότητα: Από το θεσμικό πλαίσιο στις κοινότητες αγώνα».
Πώς θεσμοθετείται η ανδρική κυριαρχία και πώς αυτή συνδέεται με τη θυματοποίηση και την προστασία των γυναικών; Πώς απαντάμε στην εδραίωση των πατριαρχικών συστημάτων που νομιμοποιούν και συστημικά δικαιολογούν την έμφυλη και ενδοοικογενειακή βία, καθώς και τη θεσμική εξαίρεση σε βάρος των γυναικών και των λοατκι ατόμων;
Όπως κατήγγειλαν νομικοί που συμμετείχαν στη συζήτηση, στα νομικά συστήματα χωρών όπως η Ελλάδα απουσιάζει παντελώς η έννοια του αδικήματος της γυναικοκτονίας και όταν θεσμικοί παράγοντες αναφέρονται στον όρο, περιορίζονται στο έγκλημα της αφαίρεσης ζωής και το αποσυνδέουν τελείως από το έννομο αγαθό της αξιοπρεπούς διαβίωσης χωρίς διακρίσεις και χωρίς έμφυλη βία. Επίσης, η όποια συζήτηση γίνεται σε θεσμικό πλαίσιο, αποκλείει εντελώς τo πως προστατεύονται οι θηλυκότητες.
Παράλληλα, όταν θύματα σεξουαλικής βίας τολμούν να καταγγείλουν τον βιασμό που υπέστησαν και τον/-ους θύτη/-ες, στοχοποιούνται, υπόκεινται σε εξευτελιστικές διαδικασίες ιατροδικαστικής εξέτασης ή διερεύνησης του κοινωνικού τους προφίλ ή νομικής αντιμετώπισης. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι καταγγελίες σεξουαλικής βίας είναι οι μοναδικές, όπου ευθύς εξ αρχής, συστημικά αστυνομία, δικαστικό σύστημα κλπ, τις προσεγγίζουν με διάθεση αποθάρρυνσης των θυμάτων ή αποδόμησης των καταγγελιών, αποδίδοντας στα θύματα μέρος της ευθύνης ή ακόμη ότι προβαίνουν σε ψευδείς καταγγελίες. Και εάν τα θύματα εμφανίζονται αποφασισμένα να προχωρήσουν στις νομικές ενέργειες, σχεδόν πάντα καλούνται να δικαιολογήσουν το αν και «γιατί καθυστέρησαν» να καταγγείλουν το βιασμό τους ή γιατί δεν φέρουν εμφανή τραύματα. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις των ατόμων που παρίστανται ως μάρτυρες κατηγορίας στην υπόθεση Λιγνάδη, που δέχονται επιθέσεις από το συνήγορο υπεράσπισης ενώπιον του δικαστηρίου καθώς και η υπόθεση της Γεωργίας Μπίκα.
Παράλληλα, στη διάρκεια της συζήτησης καταγγέλθηκε ότι οι επιζώσες/-ντες των σεξουαλικών εγκλημάτων που είναι sex workers, προσφύγγισες, μετανάστριες, τρανς άτομα, τοξικοεξαρτημένες δεν έχουν καμία πιθανότητα να εισακουστούν.
Από την άλλη πλευρά, μέσα στο κοινοβούλιο ακούγονται λόγια ξεπλύματος των θυτών ενδοοικογενειακής βίας από βουλευτικά χείλη με χαρακτηριστική την αναφορά στη συζήτηση για την τροποποίηση του οικογενειακού δικαίου και την συνεπιμέλεια, ότι αν κάποιος είναι δράστης ενδοοικογενειακής βίας, «δεν σημαίνει ότι είναι και κακός πατέρας.»
Την ίδια ώρα, τα λοατκι άτομα, όπως σημειώθηκε από μέρους της ομάδας Sylvia Rivera, αντιμετωπίζουν σοβαρές θεσμικές διακρίσεις:
στο θέμα της νομικής αναγνώρισης του λοατκι γάμου και του δικαιώματος στη γονεϊκότητα και για τους δύο γονείς. Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν τουλάχιστον 20 γάμοι λοατκι ατόμων που έχουν παιδιά και δεν μπορούν να ζήσουν στην Ελλάδα με αναγνώριση του γάμου και του δικαιώματος στη γονεϊκότητα και για τους μη βιολογικούς γονείς.
στο θέμα της αναγνώρισης ταυτότητας φύλου, οι διαδικασίες είναι εξαιρετικά δαπανηρές, φθάνοντας έως και τα 1500 ευρώ ενώ αίτημα των λοατκι οργανώσεων είναι να μπορεί αυτό να διευθετηθεί με μια απλή δήλωση στο ληξιαρχείο. Ακόμη, όπως καταγγέλθηκε, ένα άτομο που βρίσκεται σε γάμο, εάν επιθυμεί να αλλάξει τα χαρτιά του στο πλαίσιο της αναγνώρισης ταυτότητας φύλου, υποχρεούται προκαταβολικά να διαλύσει το γάμο, επειδή δεν υπάρχει η αναγνώριση του λοατκι γάμου στον ελλαδικό χώρο. Επίσης, το γεγονός ότι για να γίνει η διευθέτηση της αναγνώρισης ταυτότητας φύλου, απαιτείται ληξιαρχική πράξη γέννησης, ουσιαστικά αποκλείονται πρόσφυγες, μετανάστες και οποιοδήποτε άτομο, που λόγω των συνθηκών έκτακτης φυγής από το οικογενειακό περιβάλλον ή τον τόπο του, δεν διαθέτει τέτοιο χαρτί. Παρόλα αυτά, υπήρξε δικαστική απόφαση στη Θεσσαλονίκη που αναγνώρισε ταυτότητα φύλου σε προσφύγισσα, τρανς άτομο από το Μπαγκλαντές, χωρίς αυτή να διαθέτει ληξιαρχική πράξη γέννησης.
τρίτο ζήτημα που παραβιάζει τα δικαιώματα των λοατκι ατόμων, όπως τονίστηκε, είναι οι πρακτικές μεταστροφής φύλου που παίρνουν ανησυχητικές διαστάσεις, παρότι έχουν καταγγελθεί ως βασανιστήρια από εκατοντάδες οργανώσεις, ακόμη και από τον ΟΗΕ. Μετά την απαγόρευση τέτοιων πρακτικών σε ανήλικα άτομα, ενήλικα άτομα, κυρίως μεταξύ 18-25 ετών, εξαναγκάζονται από το οικογενειακό περιβάλλον σε τέτοιες πρακτικές, με ολέθριες συνέπειες στον ψυχισμό και τις κοινωνικές τους σχέσεις.
Η φεμινιστική ομάδα Αντιεξουσιαστική Κίνηση Θεσσαλονίκης, που άνοιξε τη συζήτηση, σημείωσε ότι «οι απαντήσεις πρέπει να επικεντρώνονται στις έμφυλες κοινωνικές ρυθμίσεις και στο τρίπτυχο Πατριαρχία – Εξουσία – Ιδιοκτησία. Η πατριαρχία είναι ένα κύριο χαρακτηριστικό των κοινωνικών δομών, αλλά αποκρύπτεται εύκολα. Είναι τόσο διάχυτη, που είναι δύσκολο να τη «δει» κανείς, εκτός αν ο φακός είναι βαθμονομημένος για να τη μετρήσει. Ποικίλει μέσα στο χρόνο και στο τόπο. Αυτές οι ποικιλίες μεταβάλλονται διαρκώς, καθώς οι σχέσεις εξουσίας αλλάζουν σε συνδυασμό με άλλες βασικές κοινωνικές αλλαγές. Είναι εκείνες οι κοινωνικές ρυθμίσεις που κανονικοποιούν τη σεξουαλική επίθεση και εδραιώνουν την κυριαρχία του ισχυρού απέναντι στον αδύναμο.
Όταν δολοφονούνται γυναίκες, οι συνθήκες, οι σχέσεις και οι αιτιολογίες τείνουν να είναι διαφορετικές από όταν δολοφονούνται άνδρες. Όταν οι γυναίκες πέφτουν θύματα ανθρωποκτονίας, είναι πιο πιθανό να δολοφονηθούν από στενό τους σύντροφο απ’ ό,τι οι άνδρες, και η δολοφονία συχνά ακολουθεί ιστορικό ενδοοικογενειακής βίας. Σε αντίθεση με τους άνδρες, οι γυναίκες κινδυνεύουν περισσότερο από τη βία των ετεροφυλόφιλων ανδρών συντρόφων τους. Σύμφωνα με πληθώρα ερευνών, πάνω από το 80% των γυναικών βιώνουν κάποια μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης ή βίας στη ζωή τους. Αυτές οι εμπειρικές παρατηρήσεις και το γεγονός ότι η βία έχει τόσο αξιοσημείωτα σταθερά έμφυλα πρότυπα και χαρακτηριστικά, δείχνουν με σαφήνεια ότι η βία κατά των γυναικών είναι αποτέλεσμα μιας έμφυλης ρύθμισης – ότι δηλαδή στοχοποιούνται ακριβώς λόγω του φύλου τους.
Η βία κατά των γυναικών είναι αποτέλεσμα πατριαρχικών κοινωνικών ρυθμίσεων και ιδεολογιών που συντηρούνται και ενισχύονται από άλλα συστήματα κυριαρχίας. Υπάρχουν πατριαρχικά συστήματα σε μακροεπίπεδο (γραφειοκρατία, νόμος, αγορά, θρησκεία) που φωτίζουν την αντίδραση/απάντηση του κράτους στη βία κατά των γυναικών, καθώς και την ακύρωση των εμπειριών τους από το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης.
Υπάρχουν πατριαρχικές σχέσεις σε μικροεπίπεδο (αλληλεπιδράσεις, οικογένεια, πρότυπα συμπεριφοράς) όπου η «αξία» μιας γυναίκας καθορίζεται από την αναπαραγωγική της κατάσταση, την ηλικία, την κοινωνική της θέση. Τα μικρο- και μακροπατριαρχικά συστήματα υπάρχουν συμβιωτικά και θα πρέπει να κατανοηθούν ως «εδάφη εξουσίας». Σε αυτά τα εδάφη, τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες ασκούν διαφορετικούς τύπους και ποσότητες εξουσίας. Οι διαπροσωπικές δυναμικές φωλιάζουν μέσα στη μακρο-επίπεδη τάξη των φύλων. Αν και οι ιεραρχίες των φύλων είναι το κεντρικό οργανωτικό χαρακτηριστικό των πατριαρχικών συστημάτων, η ηλικία, η φυλή, η τάξη, η σεξουαλικότητα, η θρησκεία, και η εθνικότητα διαμεσολαβούν στις καταστάσεις των φύλων, αποδίδοντας στους άνδρες και στις γυναίκες διαφορετικές ποσότητες κοινωνικής αξίας, προνόμια και εξουσία.
Τι κάνουμε όμως απέναντι σε αυτές τις συνθήκες – πηγές ζωής κι εδραίωσης των πατριαρχικών συστημάτων; Απαντάμε συλλογικά, χτίζουμε τις δικές μας αντιστάσεις, δημιουργούμε τα δικά μας εδάφη: εδάφη μη-εξουσίας, εδάφη ελευθερίας, σεβασμού και εδάφη στα οποία οικοδομούμε με τις δικές μας κοινότητες (αλληλο)στήριξης. Μαχόμαστε καθημερινά ενάντια σε κάθε εξουσιαστική συμπεριφορά που πηγάζει από την κυριαρχία της πατριαρχίας πάνω σε εμάς και στα σώματά μας. Ενισχύουμε τις δομές που δίνουν φωνή αλλά πολύ παραπάνω γινόμαστε εμείς οι ίδιες η φωνή των θυμάτων, απενοχοποιώντας τα από την αίσθηση ντροπής που επιφέρει η αμφισβήτηση ενός βιώματος τόσο σε μακρο- όσο και σε μικροεπίπεδο μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι.»
Το φεστιβάλ του κοινωνικού χώρου για την ελευθερία Respiro di Libertà θα συνεχιστεί και την Παρασκευή με σεμινάριο Escrima: άμυνα σε γκλοπ και άμυνα σε μαχαίρι, με εργαστήρι κεραμικής από την ομάδα Γαία +980°C και με εκδήλωση/συζήτηση με θέμα «Αντιεξέγερση και εμπέδωση του φόβου: Το ελληνικό Κράτος Ασφαλείας.»
Κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ θα λειτουργούν, vegan πολυεθνική κουζίνα και παζάρι μεταχειρισμένων ρούχων από την ομάδα Room39, Refugee & Homeless Support-Τα έσοδα από την κουζίνα και το παζάρι ρούχων θα ενισχύσουν το ταμείο για τον αγώνα των μεταναστριών ενάντια στις εξώσεις. Ακόμη, θα λειτουργούν bazaar χειροτεχνίας, πάγκοι με βιβλία από κινηματικές εκδόσεις, έκθεση αφίσας από το κινηματικό αρχείο της Αντιεξουσιαστικής Κίνησης, περίπτερο ενάντια στην αστυνομική βία και αυθαιρεσία από το CopWatchGR, merch και έντυπο υλικό από συλλογικότητες και ομάδες.
