Σε μία πλήρη, εκτενή και αναλυτική αναφορά για όλα όσα βιώνουμε κατά τη διετή πανδημία, με τα μέτρα καταστολής, τους υποχρεωτικούς-εκβιαστικούς εμβολιασμούς και τον κοινωνικό διαχωρισμό, προχώρησε η Αυτοοργανωμένη Δομή Υγείας των Εξαρχείων. Από τα λίγα κείμενα στην ελληνική γεωγραφία, που αποδομούν με τέτοιο τρόπο το κυρίαρχο αφήγημα της εξουσίας, αλλά και… την ακατανόητη αποδοχή του ιο-κεντρισμού μέρους του ανταγωνιστικού κινήματος. Πριν ακολουθήσουμε τη λεπτομερή ανάγνωση του όλου κειμένου, σταχυολογήσαμε κάποια σημεία τα οποία και παραθέτουμε ως εισαγωγικό στο κυρίως άρθρο.
Αφού εγκλείστηκε γιατί κρίθηκε ότι συνιστούσε απειλή για το ίδιο και τους άλλους, απώλεσε την κινητικότητά του, αναγκάστηκε να (συμπερι)φέρεται ως δυνάμει άρρωστο, θνήσιμο και θανατηφόρο, τώρα καλείται να επιλέξει το όποιο ρίσκο του προσφέρεται χωρίς να κατανοεί τις συνθήκες στις οποίες βρέθηκε. Η πλήρης ιατρικοποίηση του σώματος και της ζωής φαίνεται να είναι το έσχατο όριο της κοινωνικής φυλακής, ένα βιοπολιτικό σημείο μηδέν όπου κανείς δεν μπορεί να λάβει απόφαση για τον εαυτό του, χωρίς να στιγματίζεται ως αντικοινωνικός, εφόσον δεν ακολουθεί τις μη επαρκώς αιτιολογημένες ντιρεκτίβες…
Από αρχές Σεπτεμβρίου 2021 μπήκαμε επισήμως στη φάση των εξαναγκασμών, όπου αφενός συγκεκριμένες κατηγορίες εργαζομένων, όπως οι υγειονομικοί, εκβιάστηκαν να εμβολιαστούν με όπλο στον κρόταφο την αναστολή εργασίας και τη συνακόλουθη αδυναμία επιβίωσης, και αφετέρου οι υπόλοιποι ανεμβολίαστοι πολίτες στερούνται βασικών ελευθεριών τους στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή, στην μετακίνηση κ.λπ., καθώς δεν διαθέτουν τα αντίστοιχα έγγραφα (green passport). Αναμένουμε αγωνιωδώς –και ελπίζουμε όχι αδρανώς– να δούμε ποια θα είναι η τελική φάση της υποχρεωτικότητας των εμβολιασμών: ίσως σε κάποια αρρωστημένα μυαλά θα ήταν αρεστό ένα εξάκτινο αστέρι στο πέτο των ανεμβολίαστων με τις ακίδες του κορωνοϊού ολόγυρα που θα υπενθυμίζουν στους «συνετούς» πολίτες ποια είναι τα «μιάσματα» που αδιαφορούν για το κοινό καλό. Όλοι μπορούμε να ανακαλέσουμε παραδείγματα στην ιστορία για την τύχη που είχαν τα «μιάσματα» αυτά. Όλοι όμως θα πρέπει ίσως να λάβουν υπόψη τους ότι η όποια προστασία χορηγείται από το εμβόλιο φθίνει κάθε έξι μήνες. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να ξέρουν ότι ανά εξάμηνο αναμένεται οι εμβολιασμένοι να επαναλαμβάνουν τη διαδικασία με σκευάσματα των οποίων η αποτελεσματικότητα και η έλλειψη μακροπρόθεσμων παρενεργειών μένει να αποδειχτεί…
H ατομική ευθύνη αρχίζει και γίνεται μια άκρως επικίνδυνη έννοια. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι, όπως διατυπώνεται, αποπολιτικοποιεί και αποκοινωνικοποιεί το υποκείμενο, καθώς, κατ’ αυτόν τον τρόπο, η υπευθυνότητα την οποία μπορεί να επιδείξει κανείς απέναντι στον συνάνθρωπό του δεν είναι προϊόν συνειδητοποίησης της θέσης του μέσα στον πολιτικό σχηματισμό της κοινωνίας και βούλησης πράξης εν επιγνώσει της πραγματικότητας, αλλά άνωθεν εντολής. Οι υπάκουοι άνευ όρων πολίτες σαφώς προσιδιάζουν σε φασιστικά καθεστώτα. Η ατομικοποίηση της ευθύνης αφενός λοιπόν συνεπάγεται την πλήρη υποταγή στις επιταγές ανερμάτιστων και εξουσιομανών αντικοινωνικών ανθρώπων (λ.χ. η συμβολική και παιδευτική αξία του sms) και αφετέρου την πλήρη ομογενοποίηση των τρόπων ζωής, σκέψης και ύπαρξης, αφού, και στις δύο περιπτώσεις, και για τους δύο λόγους, η άκριτη εμπέδωση συνηθειών, η τυφλή αφαίρεση παλαιών πρακτικών και η υιοθέτηση καινούργιων σημαίνουν υψηλό αίσθημα κοινωνικής ευθύνης που πρέπει να επιβραβευτεί. Στην αντίθετη περίπτωση, άνθρωποι που αμφέβαλλαν για την ορθότητα και τη χρησιμότητα των μέτρων –εδώ φυσικά δεν αναφερόμαστε σε κάθε λογής συνωμοσιολόγους υπερπατριώτες θεατές φαντασμάτων–, επικαλούμενοι άκρως ορθολογικά επιχειρήματα, βασισμένα στην ψυχρή ανάγνωση των δεδομένων της πανδημίας και των αποτελεσμάτων των μέτρων καταπολέμησής της, θεωρήθηκαν ατομικιστές και έπρεπε να τιμωρηθούν. Η αντιστροφή της πραγματικότητας και η καταστρατήγηση της κοινής λογικής έκανε μια από τις σπανιότερες εμφανίσεις της τα τελευταία χρόνια…
Τα μέτρα αυτά ωστόσο θα πρέπει να είναι στοχευμένα και όχι οριζόντια. Αντί για καθολικά lockdown και εμβολιασμούς, θα έπρεπε να προκριθούν η προστασία (χωρίς εγκλεισμό και απομόνωση) των ευάλωτων ομάδων υψηλής θνητότητας με συνεχή τεστ και ιχνηλάτηση επαφών για όλους, ώστε να περιοριστούν οι πιθανότητες συγχρωτισμού τους με δυνάμει φορείς, και ο εμβολιασμός τους –εφόσον συναινούν– με βάση το ιατρικό τους ιστορικό και όχι τυφλά και με έξωθεν πιέσεις, εκφοβισμούς και εκβιασμούς. Η επαναφορά της σχεδόν άγνωστης πρωτοβάθμιας φροντίδας με οικογενειακούς (γενικούς) γιατρούς γειτονιάς θα εξυπηρετούσε αμφότερους τους στόχους και θα συνέβαλε στον περιορισμό της θνησιμότητας του συνολικού πληθυσμού. Αντ’ αυτών των στοιχειωδώς λογικών και φτηνών λύσεων, επιλέχθηκε η ΜΕΘολογία και η εμβολιολογία, καθώς αποφασίστηκε ότι κομβικής σημασίας ήταν η διαχείριση του θανάτου και όχι η εξασφάλιση της ζωής σε πρώτο χρόνο και της ποιότητας του βίου σε δεύτερο. Γι’ αυτό άλλωστε, ο θάνατος άρχισε να επικρεμάται πάνω από τα κεφάλια όλων και προβλήθηκε εξουθενωτικά από τα μέσα διαχείρισης της πληροφορίας με τρόπο τόσο εκδραματισμένο, ώστε η υποταγή σε πολιτικές επιλογές με επιστημονικοφανές επίχρισμα να φαίνεται μονόδρομος. Η αλαζονεία των κυβερνόντων εκτινάχτηκε σε ανυπολόγιστα ύψη ακριβώς επειδή σε αυτή τη συγκυρία εκλήθησαν να διαχειριστούν όχι την εργασία ή την ανεργία, την ανέχεια ή την ευημερία, αλλά τον θάνατο και τη ζωή ως έννοιες απολύτως γυμνές και αυτούσιες…
Οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης μονιμοποιούνται, ήρθαν για να μείνουν. Η εξαθλίωση, η καταπάτηση εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων, η υποτίμηση της εργασίας και η επισφάλεια αποτελούν ζωντανές πραγματικότητες της μεταμνημονιακής χώρας, όπως αναμένεται επίσης να αποτελέσουν ο υγειονομικός έλεγχος, ο διαχωρισμός με βάση τα πιστοποιητικά υγειονομικής ενημερότητας, η περιστολή κοινωνικής δραστηριότητας και δράσης, οι απολύσεις, η ανεργία λόγω μη πλήρωσης υγειονομικών κριτηρίων.
ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΟΛΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Πανδημία 2019-: δύο οπτικές της συνθήκης
Μια ιατρική οπτική
Μια κοινωνική και πολιτική οπτική
ΑΥΤΟΟΡΓΑΝΩΜΕΝΗ ΔΟΜΗ ΥΓΕΙΑΣ ΕΞΑΡΧΕΙΩΝ
Πανδημία 2019-: δύο οπτικές της συνθήκης
«Ὁ βίος βραχὺς, ἡ δὲ τέχνη μακρὴ, ὁ δὲ καιρὸς ὀξὺς,
ἡ δὲ πεῖρα σφαλερὴ, ἡ δὲ κρίσις χαλεπή.»
Ιπποκράτης, ιατρός
Μια ιατρική οπτική
Από την έναρξη της πανδημίας Covid-19 παρατηρείται μια σχεδόν συστηματική
διαστρέβλωση και εργαλειοποίηση της επιστήμης. Βλέπουμε παλαιές γνώσεις να
απορρίπτονται ή να μη λαμβάνονται υπόψη, νέες υποθέσεις να επιβάλλονται με δογματικό
τρόπο, ορισμοί να αλλάζουν, διαδικασίες να επιταχύνονται, επιστημονικές μέθοδοι να
αλλοιώνονται, δεδομένα να χαλκεύονται, μελέτες να χρησιμοποιούνται κατά το δοκούν, η
κοινή λογική να αχρηστεύεται. Φυσικά τίποτα από αυτά δεν είναι καινοφανές. Όποιος θέλει
να ξεφυλλίσει το βιβλίο της ιστορίας της επιστήμης θα συναντήσει αρκετά παραδείγματα
φαλκίδευσης δεδομένων και εργαλειακής λαθροχειρίας στην επιστημονική πρακτική: από το
σκάνδαλο των ερευνητών Brach, Herrmann και Mertelsmann που αφορούσε την κατασκευή
και παραποίηση δεδομένων σε πλήθος δημοσιεύσεων τους, μέχρι την ευγονική που άνθισε
στις αρχές του 20ου αιώνα και οδήγησε σε στείρωση πάνω από 60.000 ανθρώπους στις
ΗΠΑ και πάνω από 400.000 αργότερα στη ναζιστική Γερμανία, η οποία αντέγραψε τους
νόμους ευγονικής στείρωσης κατευθείαν από τους Αμερικανούς. Δυστυχώς τα παθήματα δεν
έγιναν μαθήματα και η ιστορία επαναλαμβάνεται με ανεπίγνωστες συνέπειες για την
ανθρωπότητα. Δεν θα μας απασχολήσουν εδώ τα αίτια αυτής της συνθήκης. Αυτό που θα
προσπαθήσουμε να κάνουμε είναι να ασκήσουμε κριτική πατώντας κυρίως στο στέρεο
έδαφος των έως σήμερα κοινά αποδεκτών επιστημονικών γνώσεων και αρχών και όσο το
δυνατόν λιγότερο στο ακόμα ολισθηρό έδαφος των υπό διαμόρφωση γνώσεων, για να μην
υποπέσουμε στα ίδια συστηματικά σφάλματα, και να αντιταχθούμε στα νέα δόγματα όχι
λόγω κάποιας ιδεολογικής προσκόλλησης σε παλαιότερα, αλλά γιατί ο νέος κόσμος που
αναδύεται μέσα από αυτά είναι τελικά πιο επικίνδυνος από την ίδια την πανδημία.
1. Εισαγωγικές έννοιες
Ξεκινώντας, θεωρούμε σημαντικό να αποσαφηνίσουμε σε όσους δεν είναι εκ των πραγμάτων
εξοικειωμένοι με αυτές, ή να υπενθυμίσουμε σε όσους τις έχουν ξεχάσει, βασικές απλές
ιατρικές έννοιες, απαραίτητες για την προσέγγισή μας.
Η απλή είσοδος ή επικάθιση μικροοργανισμών σε έναν οργανισμό-ξενιστή (π.χ.
άνθρωπος) καλείται μόλυνση ενώ η νοσηρή κατάσταση που μπορεί να προκληθεί στον
οργανισμό-ξενιστή από τη μόλυνση καλείται λοίμωξη. Ο όρος κρούσμα αναφέρεται στο
άτομο που νοσεί λόγω λοίμωξης και όχι σε οποιονδήποτε μολύνεται. Κάθε
μικροοργανισμός που μπορεί να προκαλέσει νοσηρές καταστάσεις λέγεται παθογόνος ή
λοιμογόνος. Στους μικροοργανισμούς, οι οποίοι ονομάστηκαν έτσι γιατί είναι αόρατοι με
γυμνό οφθαλμό, περιλαμβάνονται οργανισμοί με περίπλοκη κυτταρική κατασκευή παρόμοια
με αυτή των φυτών ή των ζώων, όπως τα πρωτόζωα και οι μύκητες, οργανισμοί με
απλούστερη κυτταρική κατασκευή, όπως τα βακτήρια, και τέλος οι ιοί.
Τα κύτταρα των οργανισμών και μικροοργανισμών διακρίνονται ανάλογα με την
ύπαρξη ή όχι πυρήνα. Ο πυρήνας είναι ουσιαστικά μια διπλή μεμβράνη που περιβάλλει το
γενετικό υλικό του κυττάρου, το DNA, το οποίο έχει μορφή διπλής έλικας. Σε κάθε
κύτταρο οποιουδήποτε σύνθετου πολυκύτταρου οργανισμού, όπως ο άνθρωπος, και κάποιων
μικροοργανισμών, όπως οι μύκητες, ανευρίσκεται πυρήνας. Τα βακτήρια δεν διαθέτουν
πυρήνα, με την έννοια ότι το DNA τους δεν περιβάλλεται από μεμβράνη. Το DNA διαθέτει
τις πληροφορίες για την παραγωγή πρωτεϊνών. Για να παραχθεί μια πρωτεΐνη πρέπει το
τμήμα του DNA που διαθέτει αυτή την πληροφορία, ή αλλιώς γονίδιο, να αντιγραφεί αρχικά
σε RNA. Το RNA διαφέρει χημικά αλλά κυρίως δομικά από το DNA (π.χ. είναι μονής
έλικας). Η διαδικασία αυτή ονομάζεται μεταγραφή. Το RNA που δημιουργείται και
μεταφέρει την πληροφορία λέγεται, ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, αγγελιοφόρο RNA
(messenger RNA, mRNA). To mRNA αφού εξέλθει του πυρήνα (για τα κύτταρα που
διαθέτουν πυρήνα) μεταφράζεται σε πρωτεΐνη στο κυτταρόπλασμα στα οργανίδια που
λέγονται ριβοσώματα και κατόπιν μετά από κάποιο χρονικό διάστημα αποδομείται.
Οι ιοί είναι οι απλούστερες και μικρότερες βιολογικές οντότητες. Αποτελούνται
μονάχα από το γενετικό τους υλικό, που μπορεί να είναι είτε DNA είτε RNA, και ένα
πρωτεϊνικό περίβλημα. Διαφέρουν από τους υπόλοιπους μικροοργανισμούς, καθότι δεν
διαθέτουν οι ίδιοι μηχανισμούς αναπαραγωγής, αλλά χρησιμοποιούν τους μηχανισμούς των
κυττάρων που προσβάλουν. Αφού πολλαπλασιαστούν, εξέρχονται των κυττάρων,
προκαλώντας τις περισσότερες φορές την καταστροφή αυτών και προσβάλλουν γειτονικά
κύτταρα. Κάποιοι ιοί διαθέτουν ένα ακόμη περίβλημα, τμήμα της μεμβράνης του κυττάρου,
το οποίο προσέβαλαν.
Για να επέλθει η λοίμωξη απαιτείται κάποιος από τους μικροοργανισμούς που
αναφέραμε να εισέλθει στον οργανισμό μας. Αυτό μπορεί να συμβεί, αναλόγως του
μικροοργανισμού, μέσω της αναπνευστικής οδού εισπνέοντας μολυσμένα σταγονίδια, μέσω
της γαστρεντερικής οδού καταναλώνοντας μολυσμένες τροφές ή νερό, μέσω της γεννητικής οδού με τη σεξουαλική επαφή, μέσω της λύσης της συνέχειας του δέρματος (π.χ. εκδορά) ή
αιματογενώς.
Το σύνολο των ιδιοτήτων, παραγόντων και μηχανισμών του οργανισμού, οι οποίοι
τον καθιστούν ανθεκτικό και τον προστατεύουν έναντι ξένων παραγόντων, π.χ.
μικροοργανισμών, καλείται ανοσία. Η ανοσία διακρίνεται σε φυσική, η οποία είναι μη ειδική
και έμφυτη, δηλαδή γεννιόμαστε με αυτή και σε επίκτητη, η οποία είναι ειδική για
συγκεκριμένους λοιμογόνους παράγοντες και αποκτάται στην πορεία της ζωής φυσικά ή
τεχνητά, με ενεργητικό ή παθητικό τρόπο. Έτσι προκύπτουν σχηματικά τα εξής τέσσερα
είδη επίκτητης ανοσίας: φυσική ενεργητική, τεχνητή ενεργητική, φυσική παθητική και
τεχνητή παθητική.
Φυσική ενεργητική επίκτητη ανοσία ονομάζεται η παραγωγή εξειδικευμένων Τ και Β
λεμφοκυττάρων και η σύνθεση ειδικών προστατευτικών πρωτεϊνών, των λεγόμενων
αντισωμάτων, από τα Β λεμφοκύτταρα μετά την επαφή του οργανισμού με έναν λοιμογόνο
παράγοντα, ενώ τεχνητή ενεργητική επίκτητη ανοσία ονομάζεται η ίδια διαδικασία όταν
επιτυγχάνεται μέσω εμβολιασμού. Στην πρώτη περίπτωση η ανοσία που αποκτάται είναι πιο
ικανοποιητική σε διάρκεια και ένταση.
1 Επίσης, ανεξάρτητα από το πώς επιτυγχάνεται η
επίκτητη ενεργητική ανοσία, σε αντίθεση με τα αντισώματα που μειώνονται με το πέρασμα
του χρόνου, τα εξειδικευμένα Τ και Β λεμφοκύτταρα (κύτταρα μνήμης) συνήθως
διατηρούνται επί δεκαετίες ή ακόμη και για ολόκληρη τη ζωή, έτσι ώστε σε επαναμόλυνση
από τον ίδιο λοιμογόνο παράγοντα είναι έτοιμα τα μεν Β λεμφοκύτταρα να παραγάγουν
άμεσα αντισώματα, τα δε Τ λεμφοκύτταρα να επιτεθούν άμεσα και να ενισχύσουν την
παραγωγή των αντισωμάτων από τα Β λεμφοκύτταρα.
Φυσική παθητική επίκτητη ανοσία είναι η μετάδοση έτοιμων αντισωμάτων από τη
μητέρα στο έμβρυο μέσω του πλακούντα κυρίως αλλά και μέσω του θηλασμού, ενώ τεχνητή
παθητική επίκτητη ανοσία είναι η χορήγηση στον οργανισμό έτοιμων αντισωμάτων που
έχουν ληφθεί από εθελοντές, ανοσοποιημένους για συγκεκριμένο λοιμογόνο παράγοντα.
Τέτοια παραδείγματα είναι ο αντιτετανικός και ο αντιλυσσικός ορός. Εδώ θα μπορούσαν να
ενταχθούν και τα μονοκλωνικά αντισώματα έναντι της ακίδας του κορωνοϊού, με τη διαφορά
ότι αυτά παράγονται εργαστηριακώς και αφορούν μία μονάχα δομή του ιού.
Ο εμβολιασμός αναφέρεται στη χορήγηση σκευασμάτων με σκοπό την επίτευξη
ειδικής ενεργητικής ανοσίας. Οι βάσεις αυτής της πρακτικής τέθηκαν το 1798 από τον
Άγγλο ιατρό Edward Jenner. O Jenner παρατήρησε πρώτος ότι άτομα που άρμεγαν
αγελάδες και μολύνονταν από μια παρόμοια της ευλογιάς, αλλά σχετικά ήπια για τον
άνθρωπο, νόσο των βοοειδών, τη δαμαλίτιδα, ήταν ανθεκτικά στην ευλογιά. Αυτό τον
οδήγησε στην υπόθεση ότι η νόσηση από δαμαλίτιδα προφύλασσε κατά κάποιο τρόπο από
(1 ΕΟΦ. Εθνικό Συνταγολόγιο. Αθήνα, 2007. )
την εξαιρετικά επικίνδυνη ευλογιά. Έτσι αποφάσισε και έλαβε πύον από εξάνθημα ασθενούς
με δαμαλίτιδα και το ενοφθάλμισε σε ένα οκτάχρονο παιδί. Μετά από ένα μικρό διάστημα
μόλυνε το παιδί με ευλογιά χωρίς αυτό να νοσήσει ποτέ. Αυτό υπήρξε ιστορικά το πρώτο
εμβόλιο. Στη συνέχεια θα πούμε περισσότερα γι’ αυτό.
Ο όρος ανοσία του πληθυσμού αναφέρεται στο σύνολο των ατόμων του πληθυσμού
που αναπτύσσουν επίκτητη ενεργητική ανοσία, φυσικά, με εμβολιασμό ή και με τους δύο
τρόπους, έναντι ενός λοιμογόνου παράγοντα. Όταν ο αριθμός αυτών των ατόμων ξεπερνά
ένα ποσοστό του πληθυσμού, δύναται ακόμα και άτομα, τα οποία δεν έχουν ανοσοποιηθεί
έναντι του συγκεκριμένου λοιμογόνου παράγοντα, να προστατεύονται, επειδή ο λοιμογόνος
παράγοντας προσκρούει στο λεγόμενο τείχος ανοσίας και δεν διαδίδεται. Βασικές
προϋποθέσεις γι’ αυτό είναι η ανοσοποίηση να εμποδίζει τη μετάδοση του λοιμογόνου
παράγοντα μεταξύ των ανθρώπων, ο λοιμογόνος παράγοντας να παραμένει σχετικά
σταθερός, να μην υφίσταται τακτικές μεταλλάξεις, αλλαγές, δηλαδή, στα γονίδια του, που του
επιτρέπουν να διαφεύγει της ανοσίας, και να μη μεταδίδεται με άλλο τρόπο. Για παράδειγμα,
ανοσία του πληθυσμού δεν νοείται στην περίπτωση του τετάνου που μεταδίδεται κυρίως
μέσω τραυμάτων. Ακόμα και ολόκληρος ο πληθυσμός πλην ενός να εμβολιαστεί κατά του
τετάνου, αν αυτός ο ένας μολυνθεί από τέτανο, δεν θα διαθέτει καμία προστασία επειδή
εμβολιάστηκαν όλοι οι συμπολίτες του.
2. Ο SARS-CoV-2
Οι κορωνοϊοί είναι RNA ιοί που πρωτοανιχνεύθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του ‘60. Το
όνομα τους προέρχεται από την παρόμοια με στέμμα (κορώνα) εικόνα τους στο
ηλεκτρονικό μικροσκόπιο λόγω των ακίδων στο περίβλημά τους. Έχουν εντοπιστεί στους
ανθρώπους αλλά και σε διάφορα ζώα, όπως καμήλες, νυχτερίδες, γάτες, βοοειδή κ.α. Στον
άνθρωπο απαντώνται μέχρι στιγμής επτά διαφορετικοί κορωνοϊοί. Οι τέσσερις εξ αυτών, οι
λεγόμενοι κοινοί, προσβάλουν το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα αποτελώντας τη δεύτερη
συχνότερη, μετά τους ρινοϊούς, αιτία κοινού κρυολογήματος. Σπανίως μπορούν να
προκαλέσουν σοβαρότερες λοιμώξεις.
Οι υπόλοιποι τρεις, ο Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus (SARSCoV-1), Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus (MERS-CoV) και ο πρόσφατος
Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus-2 (SARS-CoV-2) εμφανίστηκαν τις
τελευταίες δύο δεκαετίες. Διαφέρουν από τους κοινούς κορωνοϊούς, καθώς μπορούν να
(2 Ganesh B., et al. Epidemiology and pathobiology of SARS-CoV-2 (COVID-19) in comparison with SARS, MERS: An updated overview of current knowledge and future perspectives. Clinical Epidemiology & Global Health. 2021.Apr-Jun;10:100694.)
προσβάλουν το κατώτερο αναπνευστικό, προκαλώντας ένα σοβαρό οξύ αναπνευστικό
σύνδρομο (severe acute respiratory syndrome, SARS), από το οποίο έλαβαν και τις
ονομασίες τους. Οι δύο πρώτοι θεωρείται ότι προήλθαν από ζώα, ο μεν SARS-CoV-1
μεταδόθηκε το 2002 στην Κίνα από νυχτερίδες σε ένα άγριο θηλαστικό, τη μοσχογαλή και
κατόπιν στον άνθρωπο, ο δε MERS-CoV το 2012 στη Σαουδική Αραβία μεταδόθηκε από
νυχτερίδες σε καμήλες και κατόπιν στον άνθρωπο. Για τον SARS-CoV-2 τίποτα δεν έχει
ακόμα αποδειχθεί. Από κάποιους υποστηρίζεται η μετάδοση (ξανά) από νυχτερίδες στον
άνθρωπο, με πιθανό ενδιάμεσο ξενιστή, τον παγκολίνο, ένα εξωτικό ζώο που εκτρέφεται και
πωλείται προς βρώση στις υπαίθριες αγορές της Κίνας. Τέτοια αγορά υπάρχει και στην πόλη
Γιουχάν, όπου πρωτοεντοπίστηκε ο SARS-CoV-2 το 2019. Από άλλους υποστηρίζεται η
διαφυγή του SARS-CoV-2 από το ιολογικό εργαστήριο της Γιουχάν. Δεν πρόκειται για
απίθανο σενάριο, αν λάβουμε υπόψη ότι τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί επικίνδυνα τα
ιολογικά εργαστήρια, τα οποία στα πλαίσια της λεγόμενης έρευνας «κέρδους-λειτουργίας»
(Gain of function research) μελετούν και τροποποιούν πλειάδα άγνωστων στον άνθρωπο
ιών. Ο κίνδυνος που διατρέχει η ανθρωπότητα από τη διαφυγή τέτοιων γενετικά
τροποποιημένων ιών, για τους οποίους ενδεχομένως δεν διαθέτουμε και ανοσία, δεν είναι
αμελητέος. Έχει υπάρξει μάλιστα στο παρελθόν συζήτηση στην επιστημονική κοινότητα για
το κατά πόσο η όποια γνώση αποκτάται από αυτές τις έρευνες δικαιολογεί αυτόν τον
κίνδυνο.
Αν και ο SARS-CoV-2 είναι ένας καινούργιος για τον άνθρωπο ιός, για τον οποίο θα
περίμενε κανείς η ανθρωπότητα συλλογικά να μη διέθετε προϋπάρχουσα ανοσία, η αλήθεια
είναι αρκετά διαφορετική, αλλά γνωστή ήδη από την εποχή του Jenner. Αυτό που
παρατήρησε ο Jenner πριν από πάνω από 220 χρόνια, ότι δηλαδή ο μολυσμένος με έναν ιό
Orthopoxvirus, τον ιό της δαμαλίτιδας, που δεν τον σκοτώνει, προστατεύεται, λόγω
ανάπτυξης ανοσίας (διασταυρούμενη ανοσία), από έναν έτερο ιό Orthopoxvirus, τον ιό της
ευλογιάς, επιβεβαιώνεται και στην περίπτωση του SARS-CoV-2. Άνθρωποι με προηγούμενη
έκθεση σε κοινούς κορωνοϊούς διαθέτουν κύτταρα μνήμης ικανά να αναγνωρίζουν και το νέο
ιό, λόγω δομικών ομοιοτήτων των διαφόρων κορωνοϊών. Αυτή η διασταυρούμενη ανοσία
προστατεύει ώς ένα βαθμό, φθίνει όμως με την ηλικία.
Η μετάδοση του SARS-CoV-2 γίνεται μέσω της αναπνευστικής οδού. Ο κύριος
τρόπος είναι μέσω της εισπνοής μικροσταγονιδίων που εκπέμπονται από ένα συμπτωματικό
άτομο όταν βήχει, πταρνίζεται ή μιλάει σε κοντινή απόσταση (<2μέτρων). Όσο εγγύτερη και
μεγαλύτερης διάρκειας είναι η επαφή, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα μετάδοσης του ιού.
(3 Loyal L., et al. Cross-reactive CD4+ T cells enhance SARS-CoV-2 immune responses upon infection and vaccination. Science. 2021 Oct 8;374(6564):eabh1823. Βλ. επίσης Sagar M, et al. Recent endemic coronavirus infection is associated with less-severe COVID-19. Journal of Clinical Investigation. 2021;131(1):e143380.)
Εξυπακούεται ότι οι κλειστοί, μη αεριζόμενοι χώροι και ο συνωστισμός συμβάλλουν στη
μετάδοση. Η πιθανότητα μετάδοσης σε ανοικτούς χώρους ή μέσω μολυσμένων αντικειμένων
φαίνεται να είναι μικρή. Όσον αφορά τους ασυμπτωματικούς φορείς του ιού τα δεδομένα
δείχνουν ότι δύναται να μεταδώσουν τον ιό, αλλά σε μικρότερο βαθμό από τους
προσυμπτωματικούς, όσους δηλαδή θα εμφανίσουν αργότερα συμπτώματα, και σε ακόμη
μικρότερο βαθμό από τους συμπτωματικούς.
Τα παιδιά παίζουν, συγκριτικά με τους
εφήβους και τους ενήλικες, σημαντικά μικρότερο ρόλο στη μετάδοση του ιού.
Χαρακτηριστικό του νέου κορωνοϊού, όπως και των κοινών κορωνοϊών και των ιών
της γρίπης, είναι οι πολλαπλές μεταλλάξεις που συμβαίνουν στο γενετικό τους υλικό. Οι
περισσότερες από αυτές είναι ασήμαντες. Ο συνδυασμός ωστόσο κάποιων από αυτές μπορεί
να αυξήσουν τη μεταδοτικότητα, τη μολυσματικότητα και την ικανότητα του ιού να διαφύγει
προϋπάρχουσας ανοσίας. Έτσι είναι δυνατό να παρατηρηθούν αναλοιμώξεις, οι οποίες όμως
συνηθέστερα είναι ηπιότερες.
Η θνητότητα (infection fatality rate, IFR) του SARS-CoV-2, δηλαδή το ποσοστό
των θανόντων στο σύνολο των μολυσμένων από τον ιό, έχει εκτιμηθεί από δύο μεταναλύσεις
παγκοσμίως σε 0,23% και 0,68%.8 Τα ποσοστά αυτά αφορούν όλες τις ηλικιακές ομάδες.
Σε μια άλλη μετανάλυση φάνηκε ότι η θνητότητα αυξάνεται εκθετικά με την ηλικία.
Συγκεκριμένα στα παιδιά και τους νέους ενήλικες είναι πολύ μικρή (π.χ., 0,002% στην ηλικία
των 10 και 0,01% στην ηλικία των 25) αλλά αυξάνεται σε 0,4% στην ηλικία των 55 ετών,
1,4% στην ηλικία των 65, 4,6% στην ηλικία των 75, 15% στην ηλικία των 85.9 Αυτό
αποδεικνύεται και από τη μεγάλη διάμεση ηλικία των θανόντων στην Ελλάδα, τα 78 έτη.
Από όσους μολύνονται από τον ιό το 30% θα παραμείνει ασυμπτωματικό. Από τους
υπόλοιπους οι περισσότεροι θα παρουσιάσουν ήπια συμπτώματα για τα οποία δε θα
χρειαστούν νοσηλεία. Τα κύρια συμπτώματα που συνδέονται με Covid-19, όπως
καθιερώθηκε να λέγεται η νόσος που προκαλείται από τον SARS-CoV-2, είναι απώλεια
(4 Editorial. Coronavirus is in the air — there’s too much focus on surfaces. Nature. 2021 Feb; 590, 7.
5 Gao M., et al. A study on infectivity of asymptomatic SARS-CoV-2 carriers. Respiratory Medicine. 2020 Aug; 169: 106026. Βλ. επίσης Sayampanathan A.A., et al. Infectivity of asymptomatic versus symptomatic COVID-19 Lancet. 2021 Jan 9;397(10269):93-94, Cao S., et al. Post-lockdown SARS-CoV-2 nucleic acid screening in nearly ten million residents of Wuhan, China. Nature Communications. 2020 Nov 20;11(1):5917 και Byambasuren O., et al. Estimating the extent of asymptomatic COVID-19 and its potential for community transmission: systematic review and meta-analysis. Official Journal of the Association of Medical Microbiology and Infectious Disease Canada. 2020 Dec;5(4):223-234.
6 Maltezou H.C., et al. Transmission dynamics of SARS-CoV-2 within families with children in Greece: A study of 23 clusters. Journal of Medical Virology. 2021 Mar;93(3):1414-1420. Βλ. επίσης Williams P.C.M., et al. SARS-CoV-2 in children: spectrum of disease, transmission and immunopathological underpinnings. Pathology. 2020 Dec;52(7):801-808.
7 Ioannidis J.P.A. Global perspective of COVID-19 epidemiology for a full-cycle pandemic. European Journal of Clinical Investigation. 2020 Dec;50(12):e13423.
8 Meyerowitz-Katz G., et al. A systematic review and meta-analysis of published research data on COVID-19 infection fatality rates. International Journal of Infectious Diseases. 2020 Dec;101:138-148.
9 Levin A.T., et al. Assessing the age specificity of infection fatality rates for COVID-19: systematic review, meta-analysis, and public policy implications. European Journal of Epidemiology. 2020 Dec;35(12):1123-)
όσφρησης/γεύσης, πυρετός, πρωτοεμφανιζόμενος επίμονος βήχας, ρίγος, ανορεξία,
μυαλγίες. Άλλα συμπτώματα, λιγότερο ενδεικτικά της Covid-19, είναι πονόλαιμος,
κεφαλαλγία, ρινική συμφόρηση, καταρροή, ναυτία/έμετος, διάρροια, δύσπνοια. Περίπου 5%
των ασθενών με Covid-19 θα παρουσιάσουν σοβαρή νόσο με επιπλοκές, για τις οποίες θα
χρειαστεί νοσηλεία και ενδεχομένως αντιμετώπιση σε μονάδα εντατικής θεραπείας. Οι πιο
κοινές επιπλοκές σε νοσηλευόμενους για Covid-19 είναι πνευμονία (75%), οξεία ηπατική
βλάβη (19%), σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS) (15%), οξεία νεφρική
βλάβη (9%). Επίσης έχουν παρατηρηθεί επιπλοκές από την καρδιά, όπως αρρυθμίες,
μυοκαρδίτιδες και υπερπηκτικότητα που μπορεί να οδηγήσει σε θρομβοεμβολικά επεισόδια.
Παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση σοβαρής νόσου είναι η ηλικία >65ετών, η
παχυσαρκία, η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, η καρδιαγγειακή νόσος, η χρόνια
νεφρική νόσος, η ΧΑΠ, η κακοήθεια, η χρόνια ηπατική νόσος.
Σημαντικό ρόλο στην παθοφυσιολογία του SARS-CoV-2 παίζει μια γλυκοπρωτεΐνη
του περιβλήματός του, η περίφημη πρωτεΐνη S (spike) ή αλλιώς ακίδα. Μέσω της ακίδας
προσδένεται ο ιός σε κάποιους υποδοχείς των κυττάρων του ανθρώπινου οργανισμού που
ονομάζονται υποδοχείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης ACE2. Τέτοιοι
υποδοχείς βρίσκονται άφθονοι στα κύτταρα του αναπνευστικού επιθηλίου αλλά και σε
κύτταρα του ενδοθηλίου των αρτηριών και των φλεβών, του εντερικού σωλήνα, του
μυοκαρδίου, των νεφρών, του σπλήνα, του ήπατος κ.α. Χωρίς να υπεισέλθουμε σε
λεπτομέρειες, μπορούμε να αναφέρουμε ότι η πρόσδεση αυτή από τη μία πλευρά επιτρέπει
στο γενετικό υλικό του ιού να εισέλθει στα κύτταρα, ενώ από την άλλη επηρεάζει τη δράση
του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης και ενεργοποιεί μονοπάτια της ενδοκυττάριας
σηματοδότησης προκαλώντας φλεγμονώδη αντίδραση. Έτσι εξηγείται σε ένα βαθμό γιατί ο
ιός ενδέχεται να προκαλέσει τις επιπλοκές που αναφέραμε παραπάνω. Μάλιστα έχει φανεί σε
πειράματα ότι ακόμα και η ακίδα από μόνη της, χωρίς τον ιό, συνδεόμενη στους υποδοχείς
ACE2 μπορεί να έχει τις ίδιες επιπτώσεις.
3. Τα Τεστ
Ακρογωνιαίος λίθος της ιατρικής πρακτικής είναι η διάγνωση. Ακόμη και σήμερα, παρά την
πληθώρα των ιατρικών εξετάσεων που έχουμε στη διάθεσή μας, η προσέγγιση της αιτίας του
προβλήματος του ασθενούς μπορεί να είναι δύσκολη, ειδικά όταν περιστέλλεται στην
(10 Wiersinga W.J., et al. Pathophysiology, Transmission, Diagnosis, and Treatment of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Review. JAMA. 2020 Aug 25;324(8):782-793. Βλ. επίσης Wolff D., et al. Risk factors for Covid-19 severity and fatality: a structured literature review. Infection. 2021; 49(1): 15–28.
11 Suzuki Y.J. The viral protein fragment theory of COVID-19 pathogenesis. Medical Hypotheses. 2020 Nov;144:110267. Βλ. επίσης Suzuki Y.J., et al. SARS-CoV-2 spike protein-mediated cell signaling in lung vascular cells. Vascular Pharmacology. 2021.Apr;137:106823).
ανάγνωση αποτελεσμάτων ιατρικών εξετάσεων. Για να γίνει ορθή διάγνωση απαιτείται η
λήψη ενός λεπτομερούς ιστορικού, η προσεκτική εξέταση του ασθενούς, η παραγγελία των
κατάλληλων εξετάσεων, η σωστή ερμηνεία των αποτελεσμάτων τους και ενδεχομένως ο
συνδυασμός τους. Εδώ ακριβώς έγκειται η σημασία του κλινικού ιατρού. Όσο όμως
απαξιώνεται η κλινική ιατρική, τόσο θα απομακρυνόμαστε από την ορθή διάγνωση και κατ’
επέκταση θεραπεία, καθοδήγηση ή συμβουλευτική.
Το πρόβλημα αυτό διογκώνεται από την ατέλεια των διαγνωστικών μέσων που
χρησιμοποιούμε, ή καλύτερα από την ελλειμματική προσοχή των περισσοτέρων μας σε αυτή
την ατέλεια. Αυτό που πρέπει να γνωρίζουμε είναι ότι το κάθε διαγνωστικό μέσο έχει
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, διαφορετική ακρίβεια, διαφορετική ευαισθησία και ειδικότητα, οι
οποίες επηρεάζονται από πληθώρα παραγόντων, και ως εκ τούτου παρουσιάζει περιορισμούς
στη χρήση του. Όταν δεν λαμβάνεται αυτό υπόψη μπορεί να οδηγηθούμε σε λανθασμένα
συμπεράσματα που να αφορούν ακόμα και ένα σύνολο ανθρώπων, όπως στην περίπτωση
πανδημιών, οπότε και γίνεται μαζική χρήση διαγνωστικών τεστ χωρίς μάλιστα το δεκανίκι
της κλινικής ιατρικής.
Πριν συνεχίσουμε, καλό είναι να εξηγήσουμε τι είναι η ευαισθησία και η ειδικότητα
ενός διαγνωστικού μέσου. Γενικά υπάρχουν δύο διαφορετικά είδη ευαισθησίας και
ειδικότητας, η αναλυτική και η διαγνωστική. Ενώ είναι διαφορετικά μεταξύ τους, συχνά
λανθασμένα ταυτίζονται. Η αναλυτική ευαισθησία αναφέρεται στην ικανότητα ενός τεστ να
ανιχνεύει τη μικρότερη δυνατή συγκέντρωση ή αλλαγή συγκέντρωσης μιας ουσίας σε ένα
βιολογικό δείγμα, ενώ η αναλυτική ειδικότητα αναφέρεται στην ικανότητα του τεστ να
ανιχνεύει τη συγκεκριμένη ουσία και όχι κάποια παραπλήσια. Λέγοντας ουσία, εννοούμε το
οτιδήποτε μπορεί να εντοπιστεί από κάποια δοκιμασία, όπως αντισώματα, πρωτεΐνες,
γενετικό υλικό κ.λπ. Όταν ένα τεστ εφαρμόζεται σε έναν πληθυσμό για να εντοπίσουμε μια
κατάσταση/νόσο χρησιμοποιούμε τους όρους διαγνωστική ευαισθησία και ειδικότητα. Η
διαγνωστική ευαισθησία είναι η ικανότητα του τεστ να εντοπίζει ορθώς τους εξεταζόμενους
με την κατάσταση/νόσο, ενώ διαγνωστική ειδικότητα είναι η ικανότητα του τεστ να εντοπίζει
ορθώς τους εξεταζόμενους δίχως αυτή. Εκφράζονται πάντα ως ποσοστά. Έτσι, για
παράδειγμα, ευαισθησία 90% ενός τεστ σημαίνει ότι από τους 100 ανθρώπους με την
κατάσταση/νόσο που κάνουν το τεστ οι 90 βγαίνουν θετικοί και οι 10 ψευδώς αρνητικοί και,
για παράδειγμα, ειδικότητα 80% σημαίνει ότι από 100 υγιείς ανθρώπους που κάνουν το τεστ
οι 80 βγαίνουν αρνητικοί και οι 20 ψευδώς θετικοί. Σημαντικοί παράγοντες επίσης είναι η
θετική και η αρνητική προγνωστική αξία, οι οποίες εξαρτώνται από τη συχνότητα της
κατάστασης/νόσου στον υπό εξέταση πληθυσμό. Η θετική προγνωστική αξία είναι το
ποσοστό των εξεταζόμενων με θετικό τεστ που όντως έχουν την κατάσταση/νόσο. Αρνητική
προγνωστική αξία είναι το ποσοστό των εξεταζόμενων με αρνητικό τεστ που όντως δεν έχουν την κατάσταση/νόσο. Όσο μειώνεται η συχνότητα της κατάστασης/νόσου σε έναν
πληθυσμό τόσο μειώνεται η θετική προγνωστική αξία ή αλλιώς αυξάνεται το ποσοστό των
ψευδώς θετικών.
Για να γίνουν πιο κατανοητά τα ανωτέρω ας επικεντρωθούμε στην περίπτωση της
πανδημίας Covid-19. Τα διαγνωστικά μέσα που έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα για
την επιβεβαίωση μόλυνσης από τον SARS-CoV-2 είναι τρία: η RT-PCR, το Rapid Antigen
Test και η ανίχνευση αντισωμάτων IgM και IgG.
To Rapid Antigen Test ανιχνεύει συστατικά στοιχεία του ιού, συγκεκριμένα
πρωτεΐνες στην επιφάνειά του. Διενεργείται από υγειονομικό προσωπικό λαμβάνοντας δείγμα
με έναν βαμβακοφόρο στυλεό συνηθέστερα από το ρινικό επιθήλιο. Όταν το τεστ
πραγματοποιείται από τον ίδιο τον εξεταζόμενο, οπότε ο βαμβακοφόρος στυλεός είναι
τροποποιημένος ώστε να αποφεύγεται ο αυτοτραυματισμός, έχει καθιερωθεί να ονομάζεται
Self Test. Το πλεονέκτημα του Rapid Antigen Test είναι ότι είναι φθηνό και παρέχει άμεσα
αποτελέσματα. Γι’ αυτό, με την εμφάνισή του στην αγορά χρησιμοποιήθηκε ευρέως παντού,
από τους δειγματοληπτικούς ελέγχους του ΕΟΔΥ στις πλατείες μέχρι τους εργασιακούς
χώρους, τα σχολεία κ.α. Αυτό όμως είναι και ένα από τα προβλήματα στη χρήση του.
Εξηγούμαστε: όπως είπαμε, όσο μειώνεται η συχνότητα μιας κατάστασης/νόσου στον υπό
εξέταση πληθυσμό, στην προκειμένη περίπτωση η μόλυνση από τον Sars-Cov-2, τόσο
αυξάνεται το ποσοστό των ψευδώς θετικών αποτελεσμάτων. Σε ασυμπτωματικούς
πληθυσμούς η συχνότητα μόλυνσης από Sars-Cov-2 είναι ≤2%. Αν δεχτούμε ευαισθησία
80% και ειδικότητα 97%, που είναι τα κατώτερα όρια που θέτει ο ΠΟΥ για να είναι
αξιόπιστο ένα Rapid Antigen Test, τότε σε τέτοιους πληθυσμούς, με έστω συχνότητα 2%, τα
ψευδώς θετικά αποτελέσματα είναι το 65% του συνόλου των θετικών αποτελεσμάτων. Με
μικρότερη συχνότητα το ποσοστό αυτό αυξάνεται κι άλλο. Συνεπώς, τίθεται το ερώτημα
κατά πόσο είναι σωστή η χρήση του σε ασυμπτωματικούς, αφού φαίνεται να παραπλανά,
παρά να διαφωτίζει, όταν μάλιστα ένα θετικό αποτέλεσμα δεν επιβεβαιώνεται με RT-PCR.13
Η RT-PCR ήταν το πρώτο χρονικά τεστ που αξιοποιήθηκε, ήδη από τις πρώτες
μέρες εμφάνισης της κλινικής οντότητας που αποδόθηκε στον νέο κορωνοϊό. Η αλυσιδωτή
αντίδραση πολυμεράσης (Polymerase Chain Reaction, PCR) είναι μια γνωστή τεχνική, η
οποία μπορεί να ανιχνεύει τμήματα γενετικού υλικού DNA ή RNA σε ένα δείγμα, π.χ.
ρινοφαρυγγικό επίχρισμα, σίελος, αίμα, εγκεφαλονωτιαίο υγρό κ.λπ. Αυτό επιτυγχάνεται με
τον πολλαπλασιασμό των τμημάτων γενετικού υλικού μέσω επανειλημμένων κύκλων
(12 Saah A.J., Hoover D.R. “Sensitivity” and “specificity” reconsidered: the meaning of these terms in analytical and diagnostic settings. Annals of Internal Medicine. 1997 Jan 1;126(1):91-4.
13 Dinnes J., et al. Rapid, point-of-care antigen and molecular-based tests for diagnosis of SARS-CoV-2 infection. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2021 Mar 24;3(3):CD013705. Βλ. επίσης ECDC. Options for the use of rapid antigen tests for COVID-19 in the EU/EEA and the UK. 2020 Nov και ECDC. Options for the use of rapid antigen tests for COVID-19 in the EU/EEA – first update. 2021 Oct. )
αντιγραφής με τη βοήθεια του ενζύμου DNA πολυμεράση. Ειδικά, στην περίπτωση που το
γενετικό υλικό είναι RNA, χρησιμοποιείται ένα επιπλέον ένζυμο, η ανάστροφη
τρανσκριπτάση (Reverse Transcriptase, RT), η οποία μετατρέπει αρχικά το RNA σε DNA
και κατόπιν ακολουθείται η ίδια διαδικασία. Σε αυτή την περίπτωση χρησιμοποιείται η
ονομασία RT-PCR (Reverse Transcription PCR). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, δύναται να
εντοπιστεί ακόμα και το μικρότερο θραύσμα γενετικού υλικού. Οπότε, όταν αυτό είναι το
ζητούμενο, η PCR έχει εξαιρετική αναλυτική ευαισθησία και ειδικότητα, και πραγματικά μας
έχει λύσει τα χέρια σε πολλούς τομείς.
Από την άλλη πλευρά ωστόσο, μπορεί εύκολα να μας παραπλανήσει, όταν, για
παράδειγμα, οι κύκλοι αντιγραφής είναι πολλοί ή έχει ρυθμιστεί να ανιχνεύει μικρές
αλληλουχίες γενετικού υλικού, λίγα γονίδια. Αυτό συνέβαινε για πολλούς μήνες μέσα στην
πανδημία, καθώς πραγματοποιούνταν ακόμα και πάνω από 35 κύκλοι ή στοχευόταν προς
ανίχνευση ακόμα και ένα γονίδιο. Έτσι όμως, μια θετική PCR εξέταση καταλήγει να μη
σημαίνει σχεδόν τίποτα, γιατί από μόνη της τελικά δε μπορεί να διακρίνει μεταξύ ατόμων
που ήρθαν απλά σε επαφή με τον ιό χωρίς καν να μολυνθούν, πρώην μολυσμένων ατόμων
που μπορεί να εκπέμπουν μη λοιμογόνα θραύσματα του ιού, μολυσμένων ατόμων χωρίς
Covid-19, μολυσμένων ατόμων με Covid-19, εμβολιασμένων ατόμων με Covid-19,
εμβολιασμένων ατόμων χωρίς Covid-19. Ακόμη και ο ΠΟΥ, αφού είχε υιοθετήσει ως «gold
standard» την PCR, έφτασε σχεδόν ένα χρόνο μετά, και αφού πολλοί επιστήμονες είχαν ήδη
προειδοποιήσει επί τούτου, να κάνει συστάσεις ως προς την ορθή χρήση και ερμηνεία του
αποτελέσματος της PCR, τονίζοντας ότι η PCR σε τελική ανάλυση δεν θέτει διάγνωση, αλλά
είναι ένα βοήθημα στη διάγνωση και ότι για κάθε αποτέλεσμα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη
ο χρόνος δειγματοληψίας, ο τύπος του δείγματος, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της
δοκιμασίας, οι κλινικές παρατηρήσεις, το ιστορικό του εξεταζόμενου, η κατάσταση των
επαφών του και τα επιδημιολογικά στοιχεία.
Τα ίδια ακριβώς οφείλει κανείς να λάβει
υπόψη και για τα Rapid Antigen Test.
Όσον αφορά την ανίχνευση αντισωμάτων, είναι καλό να αναφέρουμε απλά ότι δεν
μπορεί να συμβάλει στη διάγνωση οξείας λοίμωξης από τον ιό. Αυτό συμβαίνει διότι τα
αντισώματα, μετά την είσοδο του ιού στον οργανισμό, χρειάζονται αρκετές μέρες για να
παραχθούν, αρχικά τα IgM και αργότερα τα IgG. Μπορούν όμως, αφότου παραχθούν, να
παραμείνουν ανιχνεύσιμα για μεγάλο χρονικό διάστημα, ειδικά τα IgG. Γι’ αυτό έχουν
ιδιαίτερη χρησιμότητα τελικά στην επιβεβαίωση όχι οξείας λοίμωξης αλλά έκθεσης στον ιό
κατά το παρελθόν, ακόμα και σε άτομα που δεν εμφάνισαν ποτέ συμπτώματα.
(14 https://www.who.int/news/item/20-01-2021-who-information-notice-for-ivd-users-2020-05.)
4. Εμβόλια
Μέχρι πρότινος, ως εμβόλια χρησιμοποιούνταν ζώντες εξασθενημένοι ιοί ή βακτήρια, νεκροί
ιοί ή βακτήρια, αδρανοποιημένες εξωτοξίνες, πρωτεΐνες δηλαδή που παράγουν ορισμένοι
μικροοργανισμοί και αυξάνουν τη λοιμογόνο δύναμή τους, ή άλλες ειδικές πρωτεΐνες των ιών
ή βακτηρίων. Με απλά λόγια δηλαδή, χορηγούμε έναν πεθαμένο ή μισοπεθαμένο
μικροοργανισμό ή τμήμα αυτού (π.χ. πρωτεΐνη του περιβλήματος ενός ιού), ώστε το άτομο
που θα το λάβει και να μη νοσήσει από το μικροοργανισμό και να αποκτήσει ειδική ανοσία
για το συγκεκριμένο μικροοργανισμό. Έτσι, σε μελλοντική πιθανή μόλυνση από τον
μικροοργανισμό για τον οποίο εμβολιάστηκε, ο οργανισμός θα διαθέτει ήδη τα απαραίτητα
όπλα για να τον αντιμετωπίσει άμεσα.
Η εξασθένηση, αδρανοποίηση ή απονέκρωση μπορεί να πραγματοποιηθεί με
διάφορες μεθόδους, όπως θέρμανση σε υψηλή θερμοκρασία, ανακαλλιέργειες σε
καλλιέργειες κυττάρων εμβρύου όρνιθας, χρησιμοποίηση φορμόλης, ακετόνης, διαγραφή
γονιδίων κ.α. Η παραγωγή ειδικών πρωτεϊνών ιών ή βακτηρίων γίνεται με την τεχνική του
ανασυνδυασμένου DNA. Με την τεχνική αυτή, αξιοποιώντας ιδιότητες των μικροβίων,
γονίδια που κωδικοποιούν συγκεκριμένες πρωτεΐνες (π.χ. πρωτεΐνη περιβλήματος ενός ιού),
εισάγονται στο γενετικό υλικό ζώντων κυττάρων, συνήθως του βακτηρίου E. Coli ή του
μύκητα Saccharomyces cerevisiae in vitro. Από την καλλιέργεια αυτών λαμβάνεται κατόπιν
η επιθυμητή πρωτεΐνη, η οποία χρησιμοποιείται ως εμβόλιο. Η ίδια τεχνική εφαρμόζεται και
σε άλλους τομείς, όπως π.χ. στην παρασκευή ινσουλίνης και αυξητικής ορμόνης.
Τα τελευταία χρόνια έγιναν πολλές προσπάθειες να αναπτυχθούν εμβόλια βασισμένα
σε νέες τεχνικές. Αν και τις περισσότερες φορές ήταν ανεπιτυχείς και παρέμεναν σε
προκλινικό στάδιο, κατορθώθηκε τελικά και επ’ αφορμή της πανδημίας τoυ SARS-CoV-2 να
περάσουν σε κλινικό στάδιο και τελικά να κάνουν την εμφάνισή τους στην αγορά το
Δεκέμβριο του 2020 μέσα σε μόλις λίγους μήνες δύο νέα εμβόλια, τα DNA ή ιικού φορέα
και τα mRNA εμβόλια. Ο τρόπος λειτουργίας τους είναι παραπλήσιος. Στην περίπτωση των
mRNA εμβολίων κατασκευάζεται εργαστηριακώς το mRNA που περιέχει την πληροφορία
δημιουργίας της ακίδας του κορωνοϊού. Στη συνέχεια τοποθετείται σε ένα περίβλημα
νανολιπιδίων και εισάγεται ενδομυϊκά στον οργανισμό. Ο ρόλος του περιβλήματος των
νανολιπιδίων είναι να προστατεύσει και να διευκολύνει το mRNA να εισέλθει στα κύτταρα
του οργανισμού. Μετά την είσοδο του στα κύτταρα, το mRNA μεταφράζεται σε ακίδα στο
κυτταρόπλασμα, η οποία κατόπιν εξέρχεται του κυττάρου και αναγνωρίζεται από το
ανοσοποιητικό σύστημα. Στην περίπτωση των DNA ή ιικού φορέα εμβολίων,
χρησιμοποιείται ένας διαφορετικός, αδρανοποιημένος ιός-φορέας, π.χ. αδενοϊός, στο
γενετικό υλικό του οποίου έχει προστεθεί το γονίδιο, το υπεύθυνο για την παραγωγή της
ακίδας του κορωνοϊού. Επειδή όμως ο αδενοϊός είναι DNA ιός, απαιτείται πρώτα να
μετατραπεί το RNA γονίδιο του κορωνοϊού σε DNA με τη χρήση ενός ενζύμου, της
ανάστροφης τρανσκριπτάσης, όπως στην περίπτωση της RT-PCR. Στη συνέχεια ο γενετικά
τροποποιημένος αδενοϊός, αφού εισαχθεί ενδομυϊκά στον οργανισμό, μεταφέρει το γονίδιο
στα κύτταρα και συγκεκριμένα στον πυρήνα, όπου με τη χρήση των μηχανισμών του
κυττάρου μεταγράφεται στο κατάλληλο mRNA, βγαίνει από τον πυρήνα και τελικά
μεταφράζεται σε ακίδα, η οποία ομοίως εξέρχεται του κυττάρου και αναγνωρίζεται από το
ανοσοποιητικό σύστημα. Θα μπορούσαμε εν ολίγοις να πούμε πως το κοινό των δύο αυτών
εμβολίων είναι ότι ό,τι στην περίπτωση των εμβολίων που παράγονται με την τεχνική του
ανασυνδυασμένου DNA πραγματοποιούνταν εργαστηριακώς πλέον λαμβάνει χώρα μέσα
στον ανθρώπινο οργανισμό και μάλιστα ενδοκυτταρικά. Τα ανθρώπινα κύτταρα καλούνται
κατά κάποιο τρόπο να παίξουν το ρόλο του βακτηρίου E. Coli ή του μύκητα
Saccharomyces cerevisiae για να συνθέσουν in vivo την ακίδα του SARS-COV-2, η οποία
θα είναι αυτή ουσιαστικά που κατόπιν θα δράσει ως εμβόλιο. Με άλλα λόγια το εργαστήριο
των φαρμακοβιομηχανιών επεκτείνεται περιλαμβάνοντας και τα κύτταρα μας.
Αυτό, εκτός των φιλοσοφικών και πολιτικών ζητημάτων που πιθανόν εγείρει,
ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων και ακόμα περισσότερο
όταν γίνεται όπως γίνεται στην παρούσα συγκυρία της κατάστασης έκτακτης ανάγκης.
Μπορεί κάποιοι να ενθουσιάζονται με την ικανότητα των φαρμακοβιομηχανιών να
παραγάγουν τόσο γρήγορα δισεκατομμύρια δόσεις των νέων εμβολίων, αλλά αυτό
συνεπάγεται τεράστιες εκπτώσεις στη διαδικασία έγκρισης φαρμακευτικών σκευασμάτων,
όπως τη γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Για τα εμβόλια, ακριβώς επειδή απευθύνονται στο σύνολο
του πληθυσμού, σε υγιείς και παιδιά και όχι μόνο σε ασθενείς, οι διαδικασίες αυτές είναι
κανονικά εξαιρετικά χρονοβόρες και περιλαμβάνουν πλήθος μελετών ώστε να διασφαλιστεί η
αποτελεσματικότητα και, το κυριότερο, η ασφάλεια του προϊόντος, ακόμα περισσότερο σε
σύγκριση με ένα αντικαρκινικό ή ανοσοκατασταλτικό φάρμακο, για παράδειγμα, για τα
οποία μπορεί να είναι αποδεκτές σε ένα βαθμό και κάποιες σοβαρότερες παρενέργειες, πόσο
μάλλον όταν μιλάμε για εμβόλια, τα οποία διαφέρουν παρασάγγας από τα κλασικά εμβόλια.
Ακόμα και αν δεχτούμε ότι προϋπήρχε εμπειρία από τον SARS-CoV-1, o οποίος
διαθέτει επίσης ακίδα που προσδένεται στους υποδοχείς ACE2 και ομοιάζει γενετικά κατά
80% με τον SARS-CoV-2, και από άλλους κορωνοϊούς που απομονώνονταν από διάφορα
ζώα, και οι τεχνικές του mRNA και του ιϊκού φορέα ήταν πατενταρισμένες, δηλαδή η
βασική έρευνα είχε ολοκληρωθεί πριν την εμφάνιση του νέου κορωνοϊού, είναι απορίας άξιο
πώς μέσα σε 8-10 μήνες πραγματοποιήθηκαν για τα συγκεκριμένα εμβόλια προκλινικές
μελέτες σε πειραματόζωα, οι φάσεις Ι, ΙΙ και ΙΙΙ των κλινικών μελετών, διαμορφώθηκαν τα
εργοστάσια των φαρμακευτικών εταιριών ώστε να παράγουν εκατομμύρια δόσεις,
κατασκευάστηκαν και παρήχθησαν σε μαζική κλίμακα τα μέσα αποθήκευσης και μεταφοράς
των νέων εμβολίων, ειδικά των mRNA, για τη διατήρηση των οποίων απαιτούνται
θερμοκρασίες από -20 έως -80, και όλα αυτά στο τέλος ελέγχθηκαν και επιθεωρήθηκαν από
τους αρμόδιους φορείς ώστε να δοθεί η όποια αδειοδότηση.
Καλό είναι να υπενθυμίσουμε εδώ ότι για να θεωρηθεί ένα εμβόλιο ασφαλές και
αποτελεσματικό πρέπει να πληρούνται οι ακόλουθες προϋποθέσεις. 1) Να μη προκαλεί νόσο
ή σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες, 2) να εξασφαλίζει μακροχρόνια ανοσία, αν είναι δυνατόν
για όλη τη ζωή, 3) ο εμβολιαζόμενος να μη μεταδίδει τη νόσο σε επίνοσα άτομα και 4) να
είναι δυνατή η μέτρηση της αντισωματικής απάντησης.
Επίσης, απαιτείται να είναι φθηνό,
απλό στη χρήση και να μη χρειάζεται ειδικές συνθήκες διατήρησης. Αποτέλεσμα όμως της
επιτάχυνσης των διαδικασιών και της πίεσης αξιοποίησης μιας καινοτομίας είναι η παραγωγή
προϊόντων που και σοβαρές άμεσες ανεπιθύμητες ενέργειες έχουν, όπως αποκαλύφθηκαν
όταν βγήκαν στην αγορά, ενώ για τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες δεν γίνεται ούτε
λόγος προς το παρόν, και θανάτους έχουν προκαλέσει, και μακροχρόνια ανοσία δεν
εξασφαλίζουν, καθώς αυτή φθίνει μέσα σε λίγους μήνες, και δεν εμποδίζουν τη μετάδοση του
ιού, αφού δεν επάγουν την παραγωγή ΙgA αντισωμάτων και Τ λεμφοκυττάρων στο
αναπνευστικό βλεννογόνο, όπως αντιθέτως κάνει η φυσική επίκτητη ανοσία, και φθηνά δεν
είναι, και ειδικές συνθήκες διατήρησης απαιτούν.
Όσον αφορά την ασφάλεια των νέων εμβολίων, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι,
παρόλο που διάφοροι επιστήμονες, κυρίως μοριακοί βιολόγοι, κρούουν τον κώδωνα του
κινδύνου επί τούτου, προκλινικές μελέτες καρκινογένεσης σε πειραματόζωα δεν έχουν
πραγματοποιηθεί για κανένα από τα τέσσερα σκευάσματα, ενώ μελέτη γονοτοξικότητας
(τοξικότητας στο γενετικό υλικό) έχει πραγματοποιήσει μόνο η moderna και μάλιστα
περιορισμένη, αφού αφορούσε μόνο ένα λιπιδικό συστατικό του εμβολίου. Επίσης, πρέπει
να προσθέσουμε ότι η επιλογή να χρησιμοποιηθεί η ακίδα του κορωνοϊού ως εμβόλιο δε
φαίνεται να ήταν και η ορθότερη. Η ακίδα, όπως αναφέραμε, παίζει σημαντικό ρόλο στην
παθοφυσιολογία του κορωνοϊού. Ενδέχεται ωστόσο ακόμη και μόνη της αποκομμένη από
(15 ΕΟΦ. Εθνικό Συνταγολόγιο. Αθήνα, 2007.
16 Jeyanathan M., et al. Immunological considerations for COVID-19 vaccine strategies. Nature Reviews Immunology. 2020 Oct;20(10):615-632. Βλ. επίσης Matuchansky C. Mucosal immunity to SARS-CoV-2: a clinically relevant key to deciphering natural and vaccine-induced defences. Clinical Microbiology and Infection. 2021 Aug 12;S1198-743.
17 https://www.ema.europa.eu/en/documents/product-information/comirnaty-epar-productinformation_en.pdf
https://www.ema.europa.eu/en/documents/product-information/spikevax-previously-covid-19-vaccinemoderna-epar-product-information_en.pdf
https://www.ema.europa.eu/en/documents/product-information/vaxzevria-previously-covid-19-vaccineastrazeneca-epar-product-information_en.pdf
https://www.ema.europa.eu/en/documents/product-information/covid-19-vaccine-janssen-epar-productinformation_en.pdf
τον ιό, όπως όταν παράγεται από τα κύτταρα μετά τον εμβολιασμό, να προξενήσει βλάβες
σε όργανα.
5. Αντί επιλόγου
Ο νέος κορωνοϊός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος της εποχής μας, η πανδημία είναι η
μεγαλύτερη πρόκληση της ανθρωπότητας από τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, οι διαγνωστικές
εξετάσεις θέτουν ή αποκλείουν διαγνώσεις, κάθε θετικό τεστ είναι κρούσμα, ανοσία είναι τα
αντισώματα, η τεχνητή ανοσία υπερέχει της φυσικής, η ανοσία του πληθυσμού επιτυγχάνεται
μόνο τεχνητά, στην περίπτωση ενός κορωνοϊού μπορεί να κτιστεί τείχος ανοσίας, εμβόλιο
είναι ένα σκεύασμα που δεν εμποδίζει τη μετάδοση και δεν εξασφαλίζει μακροχρόνια
ανοσία, υγεία είναι η απουσία νόσου, υγεία είναι η απουσία Covid-19, δημόσια υγεία είναι οι
καθολικές καραντίνες και οι καθολικοί εμβολιασμοί, ο πολίτης πρέπει να προστατεύει το
σύστημα υγείας, η επιστήμη είναι μία, ενιαία, αλάνθαστη και μη αμφισβητήσιμη, η κριτική
στην επιστήμη είναι σκοταδισμός, οι διαφωνούντες είναι αιρετικοί, βλαμμένοι, αρνητές,
ψεκασμένοι και επικίνδυνοι.
Όλα αυτά, κάποια από τα οποία προσπαθήσαμε να αντικρούσουμε στις
προηγούμενες σελίδες, ακούστηκαν, εννοήθηκαν ή αφέθηκαν να εννοηθούν, υποστηρίχθηκαν
άμεσα ή έμμεσα μέσω υιοθέτησης συγκεκριμένων μέτρων τους τελευταίους μήνες από
πρωθυπουργούς, υπουργούς, κυβερνητικούς εκπροσώπους, βουλευτές όλων των
αποχρώσεων, δημοσιογράφους και πληθώρα επιστημόνων. Ένας επιστήμονας όμως, ίσα ίσα
στο όνομα της επιστήμης, δεν δύναται να συναινέσει με τέτοιες παραποιήσεις της
πραγματικότητας. Η επιστήμη στην ουσία της είναι διαφωνία, αμφισβήτηση, κριτική,
αδογμάτιστη σκέψη, αναζήτηση της αλήθειας. Στον Θαυμαστό καινούργιο κόσμο του Άλντους
Χάξλεϋ, ακριβώς αυτή την πτυχή της επιστήμης θυσίασαν οι Ελεγκτές ώστε να
οικοδομήσουν μια εφιαλτική, ιεραρχική, τεχνοκρατική κοινωνία απολύτως
χειραγωγούμενων, υγειών, ασφαλών μα ανελεύθερων ανθρώπων. Το ίδιο συμβαίνει και
σήμερα. Θα το επιτρέψουμε; Θα συνεχίσουμε να παρακολουθούμε σαν εμβολιασμένοι
θεατές σε κινηματογράφο, με σκαναρισμένο το «πράσινο» πιστοποιητικό μας, την ταινία
επιστημονικής πραγματικότητας που διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια μας;
(18 Jiang H., Mei Y.F. SARS-CoV-2 Spike Impairs DNA Damage Repair and Inhibits V(D)J Recombination
In Vitro. Viruses. 2021 Oct 13;13(10):2056. )
Μια κοινωνική και πολιτική οπτική
1. Οι συστάσεις
Η γνωριμία της κοινωνίας με την Covid-19 ξεκίνησε ξαφνικά από ένα απλό, μάλλον
δευτερεύον, θέμα στις ειδήσεις: ένας νέος ιός εμφανίστηκε στην Κίνα. Ωστόσο, γρήγορα
φάνηκε πως αυτός ο άγνωστος ιός μεταδίδεται με εξαιρετική ταχύτητα στον γενικό
πληθυσμό πολλών χωρών. Σύντομα η επιστημονική του αξιολόγηση και η στάθμιση των
πιθανών κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών του συνεπειών έφτασε να αφορά το σύνολο
του πλανήτη και να καταλαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερο μέρος στην καθημερινή
ενημέρωσή μας. Η δημοσιογραφική κάλυψη των δεδομένων γύρω από τον ιό ξεπέρασε σε
ταχύτητα τη μετάδοση του αντικειμένου της, όταν ο ΠΟΥ έκανε λόγο για τα πανδημικά του
χαρακτηριστικά. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα ολόκληρη η υφήλιος καρφωνόταν στην
τηλεόραση κατά την προγραμματισμένη ώρα ενημέρωσης από τον κατά τεκμήριο αξιότερο
της επιτροπής εμπειρογνωμόνων που σχηματίστηκε σε κάθε κράτος για να αντιμετωπιστεί η
νέα πρόκληση εναντίον της επιβίωσης ατόμων και κοινωνιών. Εδώ και μήνες, όλα τα λεφτά
φαίνεται να έχουν πονταριστεί στο καθαρόαιμο άλογο κούρσας των φαρμακευτικών εταιριών,
το εμβόλιο. Πλέον η νόσος αυτή και η αντιμετώπισή της αποτελούν το σχεδόν αποκλειστικό
αντικείμενο συζήτησης σε όποια ομήγυρη κι αν βρεθεί κανείς.
Πολύ γρήγορα λοιπόν οι κοινωνίες άρχισαν να εξοικειώνονται με όρους και
πράγματα όπως, κορωνοϊός, παγκολίνος, εργαστήριο, κρούσμα, θνητότητα, θνησιμότητα,
μεταδοτικότητα, συννοσηρότητα, πνευμονία, εντατική, long Covid, lockdown, καραντίνα,
κοινωνική αποστασιοποίηση, απόσταση, μάσκα, σταγονίδια, PCR τεστ, rapid τεστ, self τεστ,
mRNA εμβόλιο, DNA εμβόλιο, παραδοσιακό εμβόλιο, παρενέργειες, θρομβώσεις,
μυοκαρδίτιδες, Pfizer, AstraZeneca, Moderna, Johnson & Johnson. Ίσως όμως ποτέ δεν
έφτασαν στο σημείο να κατανοήσουν τι ακριβώς έχει συμβεί, ποιο είναι το εύρος του
κινδύνου σε ατομικό επίπεδο και ως προς τη δημόσια υγεία. Το ερώτημα περί της
καταγωγής του παραμένει εκκρεμές, παρά την αρχική βεβαιότητα κάποιων επιστημόνων για
τη φυσική του προέλευση. Η διαχείριση ενός τέτοιου κρίσιμου οντολογικού για την κοινωνία
ζητήματος αναλήφθηκε, ως είθισται στη νεωτερικότητα, από το κράτος και ανατέθηκε στους
πιο εξέχοντες επιστήμονες πάνω στο αντικείμενο που διέθετε η κάθε χώρα.
2. Τα κοινωνικά μέτρα καταπολέμησης της πανδημίας
Αρχικά λοιπόν, ενώπιον του αγνώστου ιού αλλά και των τρομακτικών του επιπτώσεων,
προκρίθηκαν η πλήρης αδρανοποίηση κάθε οικονομικής, εργασιακής, κοινωνικής δραστηριότητας, το κλείσιμο όσων καταστημάτων δεν σχετίζονταν με τη διακίνηση
προϊόντων διατροφής και φαρμάκων, το κλείσιμο σχολείων, πανεπιστημίων και χώρων
εργασίας, ο εγκλεισμός του συνόλου του πληθυσμού στο σπίτι συνοδευόμενος από αυστηρά
πρόστιμα επί τη παραβιάσει των νόμων κυκλοφορίας, η γενικευμένη τηλεργασία, η
εφαρμογή ωρών και τόπων κυκλοφορίας ανά κατηγορία πολιτών, η αποστολή μηνυμάτων
ενημέρωσης του υπουργείου για τη μετακίνηση των ατόμων κ.λπ.
Το πρόβλημα όμως κατά πρώτον είναι ότι εκ του αποτελέσματος οι λύσεις αυτές
κρίθηκαν όχι μόνο αλυσιτελείς αλλά και καταστροφικές. Αντί να εξαλειφθεί η νόσος και να
επιστρέψουμε στην όποια «κανονικότητα», περάσαμε δεύτερο και τρίτο κύμα εξάπλωσης του
ιού και απώλειας συνανθρώπων μας, ζούμε στο τέταρτο, ενώ πλέον αναμένουμε ίσως με τη
σειρά το πέμπτο, έκτο, νιοστό κύμα. Αντίθετα λοιπόν, πολλοί άνθρωποι καταστράφηκαν
οικονομικά, οι περιπτώσεις ψυχικών νόσων αυξάνονται εκθετικά, χρόνια νοσήματα και άλλες
ασθένειες παραμελούνται συστηματικά, οι κοινωνικές και προσωπικές σχέσεις έχουν δεχθεί
τέτοιο πλήγμα που παραμένει αμφίβολο το πώς, το πότε και το αν θα επανέλθουν σε
οικείους ρυθμούς και τρόπους. Παρ’ όλη την παταγώδη αποτυχία του πρώτου lockdown και
των μέτρων επιτήρησης των πολιτών, η ίδια συνταγή επαναλήφθηκε ακόμα πιο ολέθρια,
μολονότι μόνο ηλίθιοι επιμένουν να επαναλαμβάνουν τακτικές που αποδεδειγμένα ήταν
εσφαλμένες. Εκτός κι αν δεν ήταν και απλώς κάτι δεν καταλαβαίνουμε.
Κι εδώ έρχεται το δεύτερο πρόβλημα. Τα μέτρα που ελήφθησαν από τους ειδικούς
δεν αφορούσαν τον εαυτό τους, οι συνέπειές τους θα μάστιζαν ολόκληρο τον κοινωνικό ιστό
και ιδίως τα πιο ευάλωτα τμήματά του. Κι όμως, ποτέ δεν εξηγήθηκαν τα (όποια
επιστημονικά) σκεπτικά των προτάσεων των εμπειρογνωμόνων που οδηγούσαν σε πολιτικές
αποφάσεις. Η αδιαφάνεια της λειτουργίας και των διαδικασιών της επιτροπής είναι
προφανής, αν αναλογιστεί κανείς ότι δεν δημοσιεύτηκαν ποτέ τα πρακτικά των συνεδριάσεών
της παρά μόνο κατ’ εξαίρεση, λες και εκεί μέσα αποφάσιζαν μόνο για τους ίδιους. Οι
λεγόμενες επιστημονικές εξηγήσεις τους δεν έφτασαν ποτέ σε αυτούς τους οποίους
αφορούσαν άμεσα, τους πολίτες, ενώ αυτό θα ήταν απολύτως αναγκαίο, καθώς δεν ήταν λίγες
οι φορές που παρατηρήθηκαν παλινωδίες ασυμφωνίας μεταξύ της πολιτικής ηγεσίας και της
επιτροπής (λ.χ. η ακύρωση της πορείας της 17ης Νοέμβρη του 2020 δεν υπήρξε ποτέ
εισήγηση της επιτροπής), που οι προτάσεις ήταν ενίοτε αντιφατικές (λ.χ. το φιάσκο με τη
χρήση μάσκας ή όχι), που οι εισηγήσεις πολλές φορές απείχαν παρασάγγας από κάθε κοινή
λογική (λ.χ. απαγόρευση ερασιτεχνικού ψαρέματος, μια, τις περισσότερες φορές, μοναχική
συνήθεια, και ταυτόχρονα στοίβαξη ανθρώπων σε ΜΜΜ, σε εργασιακούς χώρους, σε
σχολεία), που φιμώθηκε οποιαδήποτε επιστημονική άποψη, η οποία ξέφευγε από το επίσημο
αφήγημα της πολιτικής ηγεσίας και της επιτροπής εμπειρογνωμόνων, όσο τραγικά
ανεπαρκές και επικίνδυνο για τη δημόσια υγεία κι αν ήταν αυτό. Πρόσφορα παραδείγματα επ’ αυτού αποτελούν οι συγχύσεις ως προς την καταγραφή και τον αριθμό των κρουσμάτων
από διάφορους φορείς, ο ορισμός των νεκρών από ή με ή και με SARS-CoV-2, η αδιαφορία
για προτεινόμενα θεραπευτικά σχήματα σε διάφορα στάδια της νόσησης.
Επομένως, θα πρέπει μάλλον να εξετάσουμε προσεκτικά γιατί ορίστηκε με νόμο του
κράτους το ακαταδίωκτο της επιτροπής εμπειρογνωμόνων, αφού οι άνθρωποι αυτοί σε
οποιαδήποτε ευνομούμενη πολιτεία δεν θα μπορούσαν ούτως ή άλλως να διωχθούν επειδή
και μόνο εξέφρασαν μια επιστημονική άποψη. Από πότε το επιστημονικό λάθος μπορεί να
επισύρει ποινικές κυρώσεις, λες και γνωρίζουμε όντως ότι τα μέλη της επιτροπής
παραπληροφόρησαν ή απέκρυψαν γνώσεις κοινού ενδιαφέροντος εκ προθέσεως; Γιατί το
σκότος που περιέβαλλε από την αρχή την επιτροπή έπρεπε να προστατευθεί βάσει νόμου;
Από ποιον; Γιατί το «κύρος» της επιτροπής –και μαζί της η επιστημονική κοινότητα
συλλήβδην– έπρεπε να πληγεί ως εκ τούτου τόσο και να μην θεωρηθούν τα μέλη της τίποτε
παραπάνω από κομπογιαννίτες που δεν γνωρίζουν τι πράττουν, χρήζουν όμως προστασίας,
και, αντί να παραιτηθούν, εξακολουθούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο σύνολο;
Ένα δεύτερο σημείο, στο ίδιο πλαίσιο με την εν λευκώ αποποινικοποίηση των έργων
των μελών της επιτροπής, το οποίο αφορά στην κεντρική διαχείριση της πανδημίας από το
κράτος και τους ειδικούς του, ήταν η μετακύλιση της ευθύνης για την πορεία του φαινομένου
στους πολίτες. Ενώ τα μέτρα που εισηγήθηκε (;) η επιτροπή και εφάρμοσε το κράτος
θεωρήθηκαν από τα κρατικοδίαιτα ΜΜΕ τα καλύτερα δυνατά, παρά τις τεράστιες
αντιφάσεις και τα ερωτήματα που τα συνοδεύουν από την πρώτη στιγμή, η αποτυχία τους
δεν έγκειται στην αρχική τους αστοχία, αλλά αποδόθηκε ανερυθρίαστα στην ατομική ευθύνη
των πολιτών, οι οποίοι έπρεπε να συγκατατεθούν αδιαμαρτύρητα και ανενημέρωτοι στην
καταστροφή τους. Όταν το κράτος πάτρωνας και η κουστωδία των ειδικών θεωρούν ότι δεν
χρειάζεται να εξηγήσουν την παραλογία και την εμφανή έλλειψη στοιχειώδους επιστημονικής
βάσης των μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας στους πολίτες, όταν αυτοί αποκλείονται από
τη γνώση των αιτιών και των σκοπών των αλλαγών των συνθηκών της ζωής τους, διότι σαφώς
κατά τη γνώμη των κυβερνόντων δεν ανήκουν στους αρίστους ώστε να καταλάβουν, τότε
απαιτούν την τυφλή εφαρμογή αναποτελεσματικών στην καλύτερη περίπτωση μέτρων (λ.χ.
lockdown με 1.500 κρούσματα, άνοιγμα της οικονομίας με 3.500) ή εντελώς αχρείαστων
αλλά με άλλη πρόθεση (λ.χ. το sms μετακίνησης και οι ρυθμίσεις που περιελάμβανε) και
αντιμετωπίζουν τους πολίτες σαν ανώριμα παιδιά που, όταν βγαίνουν από το σπίτι να
αναπνεύσουν, κάνουν τη σκανταλιά τους και γι’ αυτό απειλούνται διότι παραβαίνουν τον
νόμο και πληρώνουν πρόστιμο, ειδάλλως είναι πιθανόν να δολοφονήσουν τους
συνανθρώπους τους με την ανευθυνότητά τους.
Εν προκειμένω, η ατομική ευθύνη αρχίζει και γίνεται μια άκρως επικίνδυνη έννοια.
Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι, όπως διατυπώνεται, αποπολιτικοποιεί και αποκοινωνικοποιείτο υποκείμενο, καθώς, κατ’ αυτόν τον τρόπο, η υπευθυνότητα την οποία μπορεί να επιδείξει
κανείς απέναντι στον συνάνθρωπό του δεν είναι προϊόν συνειδητοποίησης της θέσης του
μέσα στον πολιτικό σχηματισμό της κοινωνίας και βούλησης πράξης εν επιγνώσει της
πραγματικότητας, αλλά άνωθεν εντολής. Οι υπάκουοι άνευ όρων πολίτες σαφώς
προσιδιάζουν σε φασιστικά καθεστώτα. Η ατομικοποίηση της ευθύνης αφενός λοιπόν
συνεπάγεται την πλήρη υποταγή στις επιταγές ανερμάτιστων και εξουσιομανών
αντικοινωνικών ανθρώπων (λ.χ. η συμβολική και παιδευτική αξία του sms) και αφετέρου την
πλήρη ομογενοποίηση των τρόπων ζωής, σκέψης και ύπαρξης, αφού, και στις δύο
περιπτώσεις, και για τους δύο λόγους, η άκριτη εμπέδωση συνηθειών, η τυφλή αφαίρεση
παλαιών πρακτικών και η υιοθέτηση καινούργιων σημαίνουν υψηλό αίσθημα κοινωνικής
ευθύνης που πρέπει να επιβραβευτεί. Στην αντίθετη περίπτωση, άνθρωποι που αμφέβαλλαν
για την ορθότητα και τη χρησιμότητα των μέτρων –εδώ φυσικά δεν αναφερόμαστε σε κάθε
λογής συνωμοσιολόγους υπερπατριώτες θεατές φαντασμάτων–, επικαλούμενοι άκρως
ορθολογικά επιχειρήματα, βασισμένα στην ψυχρή ανάγνωση των δεδομένων της πανδημίας
και των αποτελεσμάτων των μέτρων καταπολέμησής της, θεωρήθηκαν ατομικιστές και
έπρεπε να τιμωρηθούν. Η αντιστροφή της πραγματικότητας και η καταστρατήγηση της
κοινής λογικής έκανε μια από τις σπανιότερες εμφανίσεις της τα τελευταία χρόνια. Εδώ που
τα λέμε, οι περισσότεροι συμπολίτες μας, αφηνιασμένοι από την κλεισούρα, προέβησαν σε
«παρασπονδίες», άλλος λίγο, άλλος πολύ. Το πρόβλημα ήταν ωστόσο οι άνθρωποι που
αμφισβητούν τις εντολές των κυρίαρχων και δεν δέχονται ως θέσφατο κάθε τι που λέγεται
από αιρετούς ή διορισμένους, αμφότερους ανεύθυνους πολιτικά, κοινωνικά, ποινικά.
3. Η τελική λύση: το εμβόλιο
Η αχτίδα αισιοδοξίας που περίμενε η καθημαγμένη κοινωνία ήρθε πάλι από τους ίδιους
φορείς με ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά: οι αυτοχρισμένοι ειδήμονες περί του κορωνοϊού
ανακάλυψαν μέσα σε ελάχιστους μήνες τη χρησιμότητα και την ασφάλεια των εμβολίων
παρά τα άκρως πενιχρά ερευνητικά δεδομένα που είχαν συλλέξει οι σωτήριες εταιρίες
φαρμάκων (η φάση 3 των ερευνών ολοκληρώνεται ανάλογα με την εταιρία και το σκεύασμα
στο τέλος του 2022 και το 2023)19 και σκέφτηκαν να ακολουθήσουν την άχαστη πεπατημένη,
καθώς μετά τα καταδικαστικά οριζόντια, καθολικά, αδιάκριτα και υποχρεωτικά lockdown
και τις απαγορεύσεις κυκλοφορίας, υιοθετούν τον οριζόντιο, καθολικό, αδιάκριτο και
(19 Για το εμβόλιο της Pfizer:
https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04368728?term=NCT04368728&draw=2&rank=1
Για το εμβόλιο της Moderna:
https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04470427?term=NCT04470427&draw=2&rank=1
Για το εμβόλιο της AstraZeneca: https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04516746
Για το εμβόλιο της Johnson & Johnson: https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04505722)
υποχρεωτικό εμβολιασμό των πολιτών. Κι αν ακόμη δεν είναι σε θέση να τον επιβάλουν
πλήρως λόγω δυσχερειών που προτάσσονται από το ίδιο το καταπατημένο σύνταγμα των
χωρών καθώς και από τις διεθνείς συνθήκες, η εθισμένη σε ολοκληρωτικά μέτρα κοινωνία
είτε απομένει σιωπηλή να βλέπει τη μία κοινωνική ομάδα μετά την άλλη να εντάσσεται στην
υποχρεωτικότητα μέχρι να έρθει και η σειρά της, είτε αποδέχεται άκριτα τις απόψεις των
ειδικών (διότι, διάολε, αυτοί εκπροσωπούν τη διαφωτισμένη επιστήμη και όχι τον
σκοταδιστικό μεσαίωνα), φοβούμενοι μη χάσουν το τραίνο της ελευθερίας και μη θεωρηθούν
συνωμοσιολόγοι οπαδοί της επίπεδης γης, μακεδονομάχοι κ.λπ., προπαγανδιστικοί
χαρακτηρισμοί που εξαπολύουν κατά ριπάς οι ΔΕΚΟ της ενημέρωσης.
Ας είμαστε ξεκάθαροι. Όταν αναφέρονται τα ποσοστά αποτελεσματικότητας των
εμβολίων, γίνεται λόγος για αποφυγή σοβαρής νόσησης ή θανάτου –πράγμα που φαίνεται
όντως να επιβεβαιώνεται από την εμπειρία των νοσοκομειακών ιατρών– και όχι για αποφυγή
μόλυνσης και μετάδοσης. Άρα, όποιος κάνει λόγο για συλλογική ανοσία μόνο μέσω του
εμβολιασμού ψεύδεται ασύστολα, διότι η πλήρης ανοσία χάρη στον εμβολιασμό δεν
αποδεικνύεται ούτε ερευνητικά, ούτε στην πράξη και ίσως να μην αποτελεί το ζητούμενο της
παγκόσμιας εκστρατείας. Ας μην κάνουμε καν λόγο για μεταλλάξεις, για τις οποίες οι
εταιρίες αποφαίνονταν ότι καλύπτονται από τα εμβόλιά τους σε μόνο ελάχιστες ημέρες, ενώ
οι έρευνες (όλων των φάσεων) επ’ αυτού συνήθως κρατούν μήνες. Με βάση τα παραπάνω,
συνετή θα ήταν η χρήση των νέων εμβολίων όχι οριζόντια για το σύνολο του πληθυσμού, όχι
για πληθυσμιακές ομάδες που δεν κινδυνεύουν παρά ελάχιστα –η θνητότητα στους νέους
είναι 0,01%– από την Covid-19, αλλά εξατομικευμένα σε όσους ανήκουν σε ομάδες υψηλού
κινδύνου, όπως οι ηλικιωμένοι, οι ασθενείς με αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη,
χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, καρδιακή ανεπάρκεια
κ.α.
Η τρομοκράτηση και η αδέξια προπαγάνδα δεν μπορεί να πείσει σκεπτόμενους
πολίτες που χωρίς συναισθηματικές παρωπίδες εξετάζουν τα γεγονότα. Καθώς ο μαζικός
εμβολιασμός δεν αποφέρει συλλογική ανοσία, δεν σταματά τη μετάδοση, πολλώ δε μάλλον
αφού πλέον με τις τελευταίες μεταλλάξεις του ιού μεταδίδουν τόσο οι εμβολιασμένοι όσο και
οι ανεμβολίαστοι,
ο ατομικός εμβολιασμός δεν είναι πράξη ευθύνης απέναντι στο σύνολο,
αλλά μια ατομική επιλογή προστασίας και τίποτε άλλο.
Και στην εποχή των εμβολίων παρατηρήθηκαν στάδια. Εν αρχή ην η διαφήμιση,
αντί φυσικά της ενημέρωσης. Αρχικά έσπευσαν να εμβολιαστούν οι διάσημοι αστέρες και οι
(20 Για την παραλλαγή δέλτα που έχει επικρατήσει σχεδόν ολοκληρωτικά, βλ. Anika Singanayagam, Seran Hakki, Jake Dunning, Kieran J Madon, Michael A Crone, Aleksandra Koycheva, et al. Community transmission and viral load kinetics of the SARS-CoV-2 delta (B.1.617.2) variant in vaccinated and unvaccinated individuals in the UK: a prospective, longitudinal, cohort study. The Lancet. October 29, 2021)
πολιτικοί –μερικοί μάλιστα πηδώντας «προκλητικά», αλλά σε δημόσια θέα, την κλάση τους–,
ενώ η αριστερά παγκοσμίως οχυρώθηκε γύρω από το επιχείρημα της αναίρεσης των
πατεντών για να φτάσουν τα δωρεάν σωτήρια εμβόλια μέχρι τον τρίτο κόσμο. Οι τακτικές
αυτές θύμισαν έντονα την ιστορία με τις πατάτες του Καποδίστρια. Ωστόσο, καθώς φάνηκε
ότι ένα σεβαστό μέρος της κοινωνίας δεν αγόρασε τις χάντρες και τα καθρεφτάκια των
κυβερνήσεων, αλλά απαίτησε σοβαρές επιστημονικές απαντήσεις για την πραγματική
αποτελεσματικότητα και τις βραχυπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες
παρενέργειές τους, επιστρατεύτηκαν άλλα μέσα.
Κατόπιν έγινε λόγος για ανεύθυνους πολίτες που σκορπίζουν απλόχερα τον χάρο
στους συμπολίτες τους επειδή αρνούνται να εμβολιαστούν, ενώ αυτό δεν φαίνεται να
αποδεικνύεται, καθώς και η αφήγηση περί μετάδοσης μόνο από τους ανεμβολίαστους
καταρρέει από έρευνες που δείχνουν ότι η μετάδοση είναι υψηλή ακόμα και σε χώρες με
υψηλά ποσοστά εμβολιασμών.
Εν καιρώ πανδημίας, ας σημειώσουμε παρενθετικά,
δημοσιεύονται τα πάντα σε τιμές και χρόνους ευκαιρίας, μέσα σε λίγες μέρες, χωρίς
πραγματική εξέταση των επιστημονικών πρωτοκόλλων των ερευνών από ομάδες ειδικών.
Κρίση έχουμε. Έτσι, ενοχοποιούνται όσο δεν παίρνει άδικα για άλλη μια φορά οι πολίτες
που παραμένουν σκεπτικιστές και μάλλον ψύχραιμοι μέσα στην πανδημία. Αν την πρώτη
φορά ήταν ένοχοι επειδή δεν φορούσαν μάσκα στον μοναχικό περίπατο στο βουνό ή
πίνοντας μπύρα σε μια πλατεία με δύο φίλους, τώρα είναι ένοχοι επειδή αρνούνται μια
υποχρεωτική παρέμβαση/ιατρική πράξη στο σώμα τους, χωρίς μάλιστα να υπάρχουν
επαρκή επιστημονικά επιχειρήματα που να τη δικαιολογούν (όχι την υποχρεωτικότητα, αυτή
είναι παντελώς αδικαιολόγητη, αλλά τη χρησιμότητα του εμβολιασμού σε συγκεκριμένες
πληθυσμιακές ομάδες).
Μετά τη χειραγωγική ενοχοποίηση, αξιοποιήθηκε η τακτική της εξαγοράς με τα
γελοία 150 ευρώ που προσέφερε η κυβέρνηση σε νέους 18-24 ετών για να εμβολιαστούν
μπας και φύγουν ελεύθεροι για διακοπές με εξασφαλισμένα τα ποτά τους. Από αρχές
Σεπτεμβρίου 2021 μπήκαμε επισήμως στη φάση των εξαναγκασμών, όπου αφενός
συγκεκριμένες κατηγορίες εργαζομένων, όπως οι υγειονομικοί, εκβιάστηκαν να
εμβολιαστούν με όπλο στον κρόταφο την αναστολή εργασίας και τη συνακόλουθη αδυναμία
επιβίωσης, και αφετέρου οι υπόλοιποι ανεμβολίαστοι πολίτες στερούνται βασικών ελευθεριών
τους στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή, στην μετακίνηση κ.λπ., καθώς δεν διαθέτουν τα
αντίστοιχα έγγραφα (green passport). Αναμένουμε αγωνιωδώς –και ελπίζουμε όχι αδρανώς–
να δούμε ποια θα είναι η τελική φάση της υποχρεωτικότητας των εμβολιασμών: ίσως σε
(21 Βλ. σχετικά: S. V. Subramanian and Akhil Kumar, Increases in COVID-19 are unrelated to levels of vaccination across 68))
κάποια αρρωστημένα μυαλά θα ήταν αρεστό ένα εξάκτινο αστέρι στο πέτο των
ανεμβολίαστων με τις ακίδες του κορωνοϊού ολόγυρα που θα υπενθυμίζουν στους «συνετούς»
πολίτες ποια είναι τα «μιάσματα» που αδιαφορούν για το κοινό καλό. Όλοι μπορούμε να
ανακαλέσουμε παραδείγματα στην ιστορία για την τύχη που είχαν τα «μιάσματα» αυτά.
Όλοι όμως θα πρέπει ίσως να λάβουν υπόψη τους ότι η όποια προστασία χορηγείται
από το εμβόλιο φθίνει κάθε έξι μήνες. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να ξέρουν ότι ανά εξάμηνο
αναμένεται οι εμβολιασμένοι να επαναλαμβάνουν τη διαδικασία με σκευάσματα των οποίων
η αποτελεσματικότητα και η έλλειψη μακροπρόθεσμων παρενεργειών μένει να αποδειχτεί. Η
τρίτη δόση ξεκίνησε κανονικά και αναμένονται οι επόμενες ανά εξάμηνο ή ανά έτος,
ανάλογα με την έρευνα που επικαλείται ο καθένας. Θα πρέπει βέβαια ενώπιον αυτής της
προοπτικής να απαιτήσουν οι εμβολιασμένοι συμπολίτες μας να συμπληρώνονται κανονικά
οι κίτρινες κάρτες –μέχρι τα τέλη Αυγούστου 2021 η συμπλήρωσή τους στη χώρα έφτανε
στο δυσθεώρητο 1%– από τους χορηγούς των εμβολίων για τις περιπτώσεις των
παρενεργειών που εμφανίζουν, να ενημερώνονται πριν συναινέσουν για τη φύση των εμβολίων
και τα πρωτόκολλα των ερευνών, να ρωτούν για το ποιες μεταλλάξεις καλύπτουν τα εμβόλια
και ποιες όχι. Πιθανόν άλλωστε λιγότεροι θα έκαναν τις πρώτες δύο δόσεις αν γνώριζαν ότι
εκείνη τη στιγμή παντρεύονται τα εμβόλια για αρκετά χρόνια ακόμα ή ίσως και για
ολόκληρη της ζωή τους, χωρίς να έχουν πραγματική ενημέρωση για το τι είναι τα
σκευάσματα αυτά και το ποιος είναι ο πραγματικός κίνδυνος από την Covid-19 ανά ηλικιακή
ομάδα. Αυτό που έταξαν στους πολίτες ήταν ότι θα κάνουν δύο δόσεις και μετά τους δίνεται
πίσω η ζωή, όπως και με τα lockdown: ένας-δύο μήνες υπομονή και μετά ατελείωτη
απόλαυση κοινωνικής ζωής. Ίσως σε αυτή την παγκόσμια έρευνα να συμμετέχουν εξάλλου
όλοι: οι εμβολιασμένοι ως πειραματική ομάδα και οι ανεμβολίαστοι ως ομάδα ελέγχου.
Ίσως σε αυτή την έρευνα να μη αξιολογείται μόνο η αποτελεσματικότητα και ασφάλεια των
εμβολίων απέναντι στον αρχικό ιό και τις μεταλλάξεις του, αλλά και η αποτελεσματικότητα
και η ασφάλεια των προπαγανδιστικών μηχανισμών απέναντι στα συναινούντα κοινωνικά
σύνολα και τις ενδεχόμενες πολιτικές μεταλλάξεις τους.
4. Λόγος περί σώματος
Όπως κι αν έχει, εκτός αν πέσει μετεωρίτης ή εμφανιστούν ξαφνικά εξωγήινοι, ο δημόσιος
λόγος θα περιστρέφεται για το επόμενο διάστημα γύρω από τον κορωνοϊό, τα κρούσματα,
τους θανάτους, τους νοσηλευόμενους στις ΜΕΘ, τα ενδεχόμενα lockdown –αυτή τη φορά
μόνο για τους ανεμβολίαστους– και τα εμβόλια. Το σώμα ήταν αυτό που υπέφερε από τη
στέρηση της κίνησης και της κοινωνικής συναναστροφής, το σώμα είναι αυτό που πρέπει να
υποστεί το ρίσκο του εμβολιασμού ή της μη εμβολιαστικής κάλυψης έναντι του κορωνοϊού.
Αυτό ήταν πάντοτε το αντικείμενο προς υποθήκη στις μάχες για τη νομή της εξουσίας και
την κυριαρχία. Αυτό χρησιμοποιούνταν πάντοτε για κάθε λογής εκβιασμούς, διότι αυτό
πονάει, υποφέρει, ακρωτηριάζεται, υποδέχεται την ασθένεια, την αντιμετωπίζει ή υποκύπτει
σε αυτή, αυτό θα γίνει ο αποδέκτης του όποιου ρίσκου της νόσησης από τον ιό, από το
εμβόλιο ή και από τα δύο διαδοχικά. Κατά συνέπεια, η όποια απόφαση που μπορεί να
ληφθεί θα πρέπει να έχει ως κύριο γνώμονα τη λειτουργία και τις ανάγκες του και αυτό είναι
κάτι που δεν υπόκειται σε λογιστικές συνολικών κινδύνων.
Αυτό δεν είναι ατομικισμός, όπως διαθλάται πανταχόθεν λόγω πονηριάς ή άγνοιας,
είναι υπεύθυνη στάση απέναντι στον εαυτό μας και στο σύνολο, καθώς διατεινόμαστε ότι το
υποκείμενο οφείλει να πράττει εν γνώσει και όχι ακολουθώντας πιστά γνώμες άλλων συχνά
αστήρικτες, το σώμα πρέπει να μείνει μη υποταγμένο και εύρωστο για να πληροί στο
ακέραιο τις προϋποθέσεις της συνεισφοράς στο σύνολο και της αλληλεγγύης. Για να
παραμείνει εύρωστο, θα πρέπει να μην ασθενοποιείται χωρίς μάλιστα να του παρέχεται
κάποια πραγματικά σοβαρά επιστημονική απόδειξη. Το σώμα, λ.χ., θεωρήθηκε κρούσμα
χωρίς να έχει απολύτως κανένα σύμπτωμα (ο επιστημονικός ορισμός του κρούσματος
άλλαξε άρδην λόγω της πανδημίας). Μπορούμε άραγε πια να κάνουμε λόγο για
ασυμπτωματικό κρούσμα ή θα είναι άλλη μια αντίφαση εν τοις όροις; Αφού εγκλείστηκε
γιατί κρίθηκε ότι συνιστούσε απειλή για το ίδιο και τους άλλους, απώλεσε την κινητικότητά
του, αναγκάστηκε να (συμπερι)φέρεται ως δυνάμει άρρωστο, θνήσιμο και θανατηφόρο, τώρα
καλείται να επιλέξει το όποιο ρίσκο του προσφέρεται χωρίς να κατανοεί τις συνθήκες στις
οποίες βρέθηκε. Η πλήρης ιατρικοποίηση του σώματος και της ζωής φαίνεται να είναι το
έσχατο όριο της κοινωνικής φυλακής, ένα βιοπολιτικό σημείο μηδέν όπου κανείς δεν μπορεί
να λάβει απόφαση για τον εαυτό του, χωρίς να στιγματίζεται ως αντικοινωνικός, εφόσον δεν
ακολουθεί τις μη επαρκώς αιτιολογημένες ντιρεκτίβες.
Φυσικά, κανένας εχέφρων άνθρωπος δεν θα ήταν ενάντια σε μέτρα προστασίας που
έχουν λογική και βάση εν καιρώ πανδημίας. Τα μέτρα αυτά ωστόσο θα πρέπει να είναι
στοχευμένα και όχι οριζόντια. Αντί για καθολικά lockdown και εμβολιασμούς, θα έπρεπε να
προκριθούν η προστασία (χωρίς εγκλεισμό και απομόνωση) των ευάλωτων ομάδων υψηλής
θνητότητας με συνεχή τεστ και ιχνηλάτηση επαφών για όλους, ώστε να περιοριστούν οι
πιθανότητες συγχρωτισμού τους με δυνάμει φορείς, και ο εμβολιασμός τους –εφόσον
συναινούν– με βάση το ιατρικό τους ιστορικό και όχι τυφλά και με έξωθεν πιέσεις,
εκφοβισμούς και εκβιασμούς. Η επαναφορά της σχεδόν άγνωστης πρωτοβάθμιας φροντίδας
με οικογενειακούς (γενικούς) γιατρούς γειτονιάς θα εξυπηρετούσε αμφότερους τους στόχους
και θα συνέβαλε στον περιορισμό της θνησιμότητας του συνολικού πληθυσμού. Αντ’ αυτών
των στοιχειωδώς λογικών και φτηνών λύσεων, επιλέχθηκε η ΜΕΘολογία και η εμβολιολογία,
καθώς αποφασίστηκε ότι κομβικής σημασίας ήταν η διαχείριση του θανάτου και όχι η εξασφάλιση της ζωής σε πρώτο χρόνο και της ποιότητας του βίου σε δεύτερο. Γι’ αυτό
άλλωστε, ο θάνατος άρχισε να επικρεμάται πάνω από τα κεφάλια όλων και προβλήθηκε
εξουθενωτικά από τα μέσα διαχείρισης της πληροφορίας με τρόπο τόσο εκδραματισμένο,
ώστε η υποταγή σε πολιτικές επιλογές με επιστημονικοφανές επίχρισμα να φαίνεται
μονόδρομος. Η αλαζονεία των κυβερνόντων εκτινάχτηκε σε ανυπολόγιστα ύψη ακριβώς
επειδή σε αυτή τη συγκυρία εκλήθησαν να διαχειριστούν όχι την εργασία ή την ανεργία, την
ανέχεια ή την ευημερία, αλλά τον θάνατο και τη ζωή ως έννοιες απολύτως γυμνές και
αυτούσιες.
5. Ο εθισμός στην κρίσιμη γνώση
Στο κάτω κάτω της γραφής, ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής τουλάχιστον κοινωνίας ήταν
συνηθισμένο στο να ακολουθεί κυβερνητικές επιλογές με γλίσχρα αιτιολόγηση που να βγάζει
νόημα. Δέκα χρόνια μνημονίων, οι πολίτες αυτού του τόπου άκουγαν όρους και διαδικασίες
όπως: spread, CDS, hedge funds, Eurogroup, Ecofin, εξωτερικός δανεισμός, μονάδες
βάσης, ιδιωτικό και δημόσιο χρέος, χρεόγραφα, έλλειμμα κρατικού προϋπολογισμού, τόκοι,
τοκοχρεολύσια, θεσμικοί επενδυτές, αξιολόγηση, ισοζύγιο πληρωμών, μόχλευση, ποσοτική
χαλάρωση, ΕΚΤ., ΔΝΤ κ.λπ. Τις περισσότερες φορές έκανε ότι καταλαβαίνει περί τίνος
πρόκειται, αλλά πάντοτε ήταν σε θέση να εσωτερικεύσει την όποια «αλήθεια» διανεμόταν
αφειδώς από επιτροπές οικονομολόγων και τα δημοσιογραφικά φερέφωνα (λ.χ. πολλοί
στεναχωριούνταν παβλοφικώ τω τρόπω όταν άκουγαν ότι αυξήθηκε το spread). Σήμερα
κάνουν ότι κατανοούν τις έννοιες που περιβάλλουν στοργικά την πανδημία και σπεύδουν να
ακολουθήσουν τις συμβουλές των ειδικών περί της δημόσιας υγείας, χωρίς πολλές
διερωτήσεις.
Δυστυχώς, οι αναλογίες μεταξύ των δύο κρίσεων παραείναι πολλές για να
παρακαμφθούν: χωρίς να έχουμε καμία πρότερη ιδέα ακούσαμε ξαφνικά για κρίση χρέους
και πανδημία, ειδικοί ανέλαβαν να εξηγήσουν στον λαό τι έχει συμβεί και τι πρέπει να γίνει
και στις δύο περιπτώσεις χωρίς αναλυτική ενημέρωση και διαβούλευση με τους
ενδιαφερόμενους, ο λαός έκανε πως κατάλαβε, κάποια στιγμή αντέδρασε, στο τέλος όμως
υποτάχθηκε σε αυτό που πρότειναν οι ειδήμονες μέσω της πολιτικής ηγεσίας (ή μήπως το
αντίθετο;), η γνώση του τι πραγματικά συνέβαινε παρέμεινε προνόμιο ολίγων που
χρησιμοποιούσαν μια δύσβατη ορολογία, χρειάστηκε να γίνουν αιματηρές θυσίες,
θρηνήσαμε νεκρούς, αρρώστους, ανθρώπους που αυτοκτόνησαν, που καταθλίβησαν, που
υπέστησαν ωμή βία, που πέθαναν από ιάσιμες ή αντιμετωπίσιμες ασθένειες, ενώ τα
αποτελέσματα των πολιτικών ήταν καταστροφικά. Για να πειστεί κανείς, μπορεί να ελέγξει,
έστω από περιέργεια, πού βρίσκεται αυτή τη στιγμή το περίφημο δημόσιο χρέος και η φτωχοποίηση του πληθυσμού και μάλιστα με στοιχεία πριν την πανδημία. Τέλος, και στις
δύο κρίσεις, οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης μονιμοποιούνται, ήρθαν για να μείνουν. Η
εξαθλίωση, η καταπάτηση εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων, η υποτίμηση της
εργασίας και η επισφάλεια αποτελούν ζωντανές πραγματικότητες της μεταμνημονιακής
χώρας, όπως αναμένεται επίσης να αποτελέσουν ο υγειονομικός έλεγχος, ο διαχωρισμός με
βάση τα πιστοποιητικά υγειονομικής ενημερότητας, η περιστολή κοινωνικής
δραστηριότητας και δράσης, οι απολύσεις, η ανεργία λόγω μη πλήρωσης υγειονομικών
κριτηρίων. Για άλλη μια φορά, οι πολίτες έκαναν αυτό που έπρεπε για να γυρίσουν στο 2007
ή το 2019 αντίστοιχα. Παρ’ όλα αυτά, δεν τα κατάφεραν. Τα χρόνια περνούν, δεν
επιστρέφουν.
Δεν αναμένουμε να δούμε αν το προηγούμενο πάθημα έγινε μάθημα. Αυτό φυσικά
δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει δημόσιο χρέος και κορωνοϊός και ότι η διαχείρισή τους δεν
απειλεί την ύπαρξη της κοινωνίας μας στο σύνολό της. Η προέλευσή τους δεν μπορεί να μας
απασχολήσει αυτή τη στιγμή ελλείψει ευκρινών στοιχείων και δεδομένων και όχι επειδή δεν
είναι σημαντικά ζητήματα καθ’ εαυτά. Σε κάθε περίπτωση όμως, αυτό που τίθεται εν
αμφιβόλω είναι η κεντρική διαχείριση των κρίσεων από το κράτος, τους δημοσιογραφικούς
τους ψάλτες και τις επιτροπές ειδικών που συνηθίζουν να παρουσιάζουν ως αναντίρρητες
αλήθειες απλές ενδείξεις και διακεκριμένες αντιφάσεις που δεν αντέχουν στην κοινή λογική ή
να διαστρεβλώνουν ανενδοίαστα πραγματικότητες που αποδεικνύονται με κοπιώδη
επιστημονική έρευνα, η οποία ωστόσο δεν συνάδει με την κυρίαρχη αφήγηση. Μ’ όλα ταύτα,
φαίνεται πως η ιστορία επαναλαμβάνεται, και μάλιστα εν θερμώ χωρίς να περιμένουμε να
αποτιμηθούν οι επιπτώσεις της προηγούμενης κρίσης και της διαχείρισής της. Ίσως θα
πρέπει να καταστραφεί η κοινωνία για να σωθεί, όπως ακριβώς την προηγούμενη δεκαετία,
κατά την οποία έπρεπε να δυστυχήσουν και να πεθάνουν πολλοί συμπολίτες μας για να σωθεί
η Ελλάδα, άρα και οι πολίτες της. Η λογική αντίφαση είναι η επικρατούσα ανάγνωση. Το
ίδιο μοτίβο συνεχίζεται αδιάπτωτα.
Κλείνοντας αυτή την αποτίμηση των γεγονότων, αυτό που ίσως θα μπορούσε να
προτείνει κανείς στο θολό αυτό τοπίο είναι η πάγια αμφισβήτηση και ο έλεγχος όλων των
λεγομένων και των βεβαιοτήτων των πολιτικών και των ειδικών που συνεπικουρούν το έργο
τους. Εδώ θα είμαστε ούτως ή άλλως εντός πλαισίου, αφού η αμφισβήτηση, πέρα από άριστη
πολιτική πρακτική, είναι η κύρια επιστημονική αρετή.
