Για τη θεματική “Κοινοτισμός – Άμεση Δημοκρατία: θεσμοί και αποανάπτυξη” στην Από Κοινού Συνέλευση.
Το βασικότερο που θα χρειασθεί να επιδιώξουμε σε όλη αυτή την πορεία διαχρονικά είναι η Δημοκρατική αναγέννηση του πολίτη. Έχοντας φυσικά επίγνωση της δυσκολίας που υπάρχει λόγω του κυρίαρχου ανθρωπολογικού τύπου που έχει διαμορφώσει σήμερα ο καπιταλισμός: της ιδιώτευσης, της απάθειας, της συναλλαγής και της αλλοτρίωσης.
Έχοντας επίγνωση ότι δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία σε συνθήκες ακραίων οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων, χωρίς δικαιοσύνη, χωρίς συστηματική καλλιέργεια δημοκρατικού ήθους, που θα αγωνίζεται μεν για το κοινό καλό, αλλά θα αναγνωρίζει και το τυχόν λάθος ή πλάνη στο οποίο μπορεί να περιπέσει.
Έχοντας επίγνωση ότι η κοινωνία που οραματιζόμαστε δεν θα προέλθει από ένα προσχεδιασμένο ιδεολογικό-κοινωνικό-οικονομικοπολιτικό μοντέλο, αλλά από τη σύγκλιση σημαντικού μέρους των πολιτών και κοινωνικών δυνάμεων που θα τεθούν σε κίνηση το επόμενο χρονικό διάστημα, στο πλαίσιο ενός ισχυρού, κοινού και πάνω από όλα χειραφετικού κοινωνικού κινήματος. Όπως έλεγε και ο Κορνήλιος Καστοριάδης, η δημοκρατία είναι ένα ατελές και τραγικό πολίτευμα, ακριβώς γιατί είναι ανθρώπινη επινόηση.
Έχουμε περιγράψει γενικά -στη μέχρι τώρα πρότασή μας- το μετα-καπιταλιστικό όραμα του νέου κόσμου που επιδιώκουμε. Δεν θα είναι ιεραρχικός, αλλά αυτο-οργανωμένος και θα στηρίζεται στο κίνημα των κοινοτήτων για να ικανοποιήσει τη βασικότερη ανάγκη που υπάρχει σήμερα, δηλαδή τη διατήρηση του πλανήτη, η οποία μπορεί να υλοποιηθεί μόνο εάν οργανώσουμε την ικανοποίηση, τόσο των ατομικών όσο και των συλλογικών αναγκών, σε αρμονία με τα όρια που βάζουν οι δυνατότητες των οικοσυστημάτων της γης. Χωρίς τους καταναγκασμούς του αφηγήματος της ≪ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων≫, αλλάμε με στήριξη στα Κοινά (Commons).
Ζούμε το δυστοπικό τέλος του καπιταλιστικού κόσμου, όπου οι αντιθέσεις τείνουν να επιδεινώνονται και οι συγκρούσεις γίνονται όλο και πιο βάναυσες. Για αυτό είναι ιδιαίτερης σημασίας η διατύπωση και η πρακτική ενός αλληλέγγυου οράματος.
Προς αυτή την κατεύθυνση και προοπτική:
α) ≪Ο κοινοτισμός επανέρχεται≫
Το βασικό ζητούμενο για μας θα πρέπει να είναι ο τρόπος με τον οποίο η γενική μας πρόταση μπορεί να αποκτήσει σάρκα και οστά εδώ, στον ελλαδικό/αιγιακό χώρο. Πάνω σε αυτήν την κατεύθυνση, καλούμαστε να σκεφθούμε και να επιχειρήσουμε να συμβάλουμε στη διαμόρφωση ενός πρακτικού ριζοσπαστικού προσανατολισμού.
Κοινότητες και συμβούλια υπήρξαν και στο παρελθόν. Δημιουργήθηκαν στην Παρισινή Κομμούνα, στα επαναστατικά κινήματα του τέλους του 19ου και του 20ου αιώνα -κυρίως στη Ρωσική Επανάσταση και στις εξεγέρσεις στη Γερμανία το 1918, σαν συμβούλια εργατών και στρατιωτών- ως μέρος του επαναστατικού σχεδίου. Το κίνημα των Συμβουλίων εξασθενούσε βέβαια γρήγορα σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις- είτε ως αποτέλεσμα της σταθεροποίησης της επανάστασης (Σοβιετική Ένωση), είτε ως αποτέλεσμα της αντεπανάστασης (Παρισινή Κομμούνα, μετά τη δημοκρατία της Βαϊμάρης στη Γερμανία). Όμως δεν έπαψε να χαρακτηρίζεται από πολλούς συγγραφείς σαν ≪ο χαμένος θησαυρός της δημοκρατίας≫, σαν αυθόρμητο μέρος της κάθε επανάστασης (Arendt) και ως εναλλακτική λύση στο αντιπροσωπευτικό σύστημα, γιατί επιτρέπει την πολιτική συμμετοχή του πληθυσμού.
Το συμβουλιακό κίνημα ξαναεμφανίσθηκε στο Ζαπατίστικο Κίνημα -που κάποιοι από μας το έχουν παρακολουθήσει από πολύ κοντά- με τις επιτροπές καλής διακυβέρνησης στην Τσιάπας και μας έρχεται πιο κοντά μας στα καντόνια της κουρδικής αυτονομίας (Οι Κούρδοι της Συρίας -σε συνθήκες πολέμου και εμπάργκο από όλες τις πλευρές- ανέλαβαν τον έλεγχο των εδαφών τους και ανακήρυξαν μια δημοκρατική, πολυεθνική, πολυθρησκευτική Αυτονομία, ιδρύοντας τρία αυτοδιοικούμενα καντόνια: Κομπάνι, Αφρίν και Τζαζίρα (Kobani, Afrin, Cizire), τα οποία θα πρέπει να είναι μέρος μιας δημοκρατικής Συρίας χρησιμεύοντας ως πρότυπα προς μίμηση για όλη τη Συρία και τη Μέση Ανατολή. Περισσότερα για την Κουρδική Δημοκρατική Αυτονομία στον Σύγχρονο Κοινοτισμό σελ. 169-180 στο περιοδικό ≪Ευτοπία≫, τευχος 24, Απρίλης 2016).
Ένα μοντέλο πολύ χρήσιμο για μας, αλλά και το παγκόσμιο κίνημα της ελευθερίας, της ισότητας, του κοινοτισμού, της αποανάπτυξης-τοπικοποίησης, της οικολογίας και της άμεσης δημοκρατίας. Το ζήτημα της επαναστατικής αλλαγής και στα μέρη μας, προϋποθέτει την αποκέντρωση σε κοινότητες, δήμους και περιφέρειες και τη δικτύωσή τους σε ανακλητά συμβούλια. Σε αυτό έχουμε πολλά να μάθουμε και από τις κοινότητες των ιθαγενικών λαών της λατινικής και βόρειας Αμερικής, που σε συνθήκες καταπίεσης από τα κράτη και τις κυβερνήσεις, όπου ακόμα ζουν, διαμορφώνουν το περιεχόμενο της καλής ζωής (buen vivir) για τα μέλη τους.
Αλλά επίσης και από τον νεοελληνικό κοινοτισμό. Ο Καραβίδας ειδικά πρότεινε τον ομοσπονδιακό κοινοτισμό και την ομόσπονδη κοινοτική πολιτεία σαν την ενδεδειγμένη εναλλακτική λύση- στις δύσκολες κυρίως περιόδους- σε σχέση με το αποτυχημένο σε όλες τις περιπτώσεις υπερσυγκεντρωτικό κεντρικό νεοελληνικό κράτος (≪πελατειακό κράτος των Αθηνών≫), ακόμα και στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Τότε είχαμε και μια προσπάθεια υλοποίησης συγκεκριμένων θεσμών Κοινοτισμού στην ≪Ελεύθερη Ελλάδα≫, με τον Κώδικα Ποσειδώνα.
(Διαβάζοντας κανείς τα βιβλία του Γεωργούλα Μπέικου ≪Η λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα≫ και της Ρίκα Μπουσχότεν ≪Ανάποδα χρόνια, συλλογική μνήμη και ιστορία στο Ζιάκα Γρεβενών (1900-1950)≫ βλέπει ότι τα διεκδικητικά κινήματα του μεσοπολέμου έχουν επίδραση στις ορεινές περιοχές και τις αγροτικές κοινότητες της χώρας και τις μπόλιασαν με ριζοσπαστισμό. Η κινηματική δυναμική των αγροτικών στρωμάτων -κυρίως πεδινών- πριν την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά, μετά από αυτήν και ιδιαίτερα μετά το 1940, συνεπήρε και ένα πλειοψηφικό κομμάτι του ανδρικού -κυρίως- ορεινού αγροτικού κόσμου που συμμετείχε ενεργά στην πολιτική κοινότητα. Η εμπειρία της ΕΑΜικής λαϊκής εξουσίας αποτελεί παράδειγμα για το πώς η προϋπάρχουσα πολιτικοποίηση και όχι μόνο η σχολική ή η πανεπιστημιακή μόρφωση είναι καθοριστικός παράγοντας για τη δημοκρατική λειτουργία).
Το παράδειγμα της Απειράνθου (αναβίωση της έννοιας της νεοελληνικής κοινότητας στο χωριό τ` Απεράθου, στη Νάξο, τη δωδεκαετία 1987-1999), είναι ένα παράδειγμα για το πώς μπορεί να γεννηθεί ένας καλύτερος κόσμος με βάση τη χωρική κοινότητα και την άμεση δημοκρατία, στον ελληνικό χώρο (περισσότερα στις σελ.153-156 του βιβλίου μας ≪Σύγχρονος Κοινοτισμός≫).
Η παράδοση του κοινοτισμού που εμφανίζεται, υποχωρεί και ξαναεμφανίζεται -ιδίως στις δύσκολες συνθήκες και τις επαναλαμβανόμενες κρίσεις στα πλαίσια του καπιταλισμού- οδήγησε και τον Μπούκτσιν να διατυπώσει το πρόταγμα του Ελευθεριακού Κοινοτισμού-Κομμουναλισμού και την Κοινοτικοποίηση της οικονομίας, μια διαδικασία που θα εξασφαλίσει τον έλεγχό της από τις κοινότητες, τους δήμους και την ομοσπονδία τους (Το πρόταγμα του κομμουναλισμού, Murray Bookchin, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2006).
Δεν πρέπει να περιμένουμε τίποτα το λυτρωτικό από τα διακυβερνητικά μαγειρέματα μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των μεγάλων πλανητικών παικτών (ΗΠΑ, Ρωσία), της Τουρκίας και των λοιπών περιφερειακών δυνάμεων της γεινονιάς μας. Η οικονομική ασφυξία που μας έχει επιβληθεί από τις μνημονιακές επιταγές με τη μείωση των μισθών και την κατακόρυφη αύξηση της φορολογίας, η περιστολή των εργατικών δικαιωμάτων, η διαρκής υποβάθμιση των κρατικών υπηρεσιών υγείας, παιδείας, κ.λπ., η συμβίωση με χιλιάδες νέων προσφύγων και η στήριξή τους, όλα αυτά διαμορφώνουν μία νέα εικόνα δυστοπίας και όχι ευζωίας.
Η διέξοδος είναι η εφαρμογή, προφανώς τοπική σε πρώτη φάση, ενός σχεδίου ευτοπικής ανασυγκρότησης της κοινωνίας.
Χρειάζεται ένα ευρύ, συνολικό σχέδιο κοινωνικής αναγέννησης και ανασυγκρότησης, παρόμοιο στη σύλληψή του με εκείνο της καλής διακυβέρνησης, που εφαρμόζεται στις ιθαγενικές περιοχές του νότιου Μεξικού, ή εκείνο της δημοκρατικής αυτονομίας, που προωθείται στις κουρδικές περιοχές, που αναφέραμε. Και στις δύο περιπτώσεις, ο ρόλος των ομόσπονδων αυτόνομων συμβουλίων και η κοινοτικοποίηση όλο και μεγαλύτερων τμημάτων της κοινωνικής και οικονομικής ζωής είναι βασικά γνωρίσματά τους.
Ασφαλώς, δεν γνωρίζουμε τι θα γίνει στο εγγύς μέλλον. Γνωρίζουμε πως τα κινήματα και οι οργανωτικές δομές που είναι συναφείς με αυτά αλλάζουν χαρακτήρα, ριζοσπαστικοποιούνται, συντηρητικοποιούνται ή συνθηκολογούν ανάλογα με τις στρατηγικές επιλογές που κάνουν και τις συνθήκες που αντιμετωπίζουν. Αυτό που όμως γνωρίζουμε είναι πως ένα κίνημα μπορεί να αποκτά όλο και ριζοσπαστικότερα στοιχεία αν μπορεί να αντέξει απέναντι στη καταστολή και στις ευρύτερες πιέσεις που δέχεται και κάτι τέτοιο μπορεί να το κάνει μόνο εφόσον έχει τη στήριξη κι άλλων ≪εξωγενών≫ παραγόντων. Έχει λοιπόν σημασία, στην προκειμένη περίπτωση, η διεθνιστική αλληλεγγύη των από τα κάτω να αποτελεί ένα σημαντικό τέτοιον ≪εξωγενή≫ παράγοντα. Μόνο σε αυτήν την περίπτωση ο κάθε αγώνας δεν είναι μόνος του.
Διέξοδο μπορεί να προσφέρει μια πολιτική πρόταση αντικατάστασης του κεντρικού εθνικού κράτους. Οι συνελεύσεις πολιτών σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο, δρόμο ή γειτονιά των πόλεων και σε κάθε χωριό, είναι απαραίτητοι όροι για τον σχεδιασμό της παραγωγής, της αλλαγής των θεσμών και της δημιουργίας κοινοτικών δεσμών, προκειμένου να υπερβούμε κατ’ αρχάς στην πράξη το συγκεντρωτικό κράτος.
Στην ελλαδική αποικία χρέους, με έναν λαό σε επιτήρηση, όπου κυριαρχεί η συνείδηση της παραίτησης και της ανάθεσης σε πολιτικούς ≪σωτήρες≫, μας χρειάζεται ένα αποκεντρωμένο σχολείο γνώσης και στοχασμού. Τα κοινοτικά εγχειρήματα κάθε μορφής και αντικειμένου θα είναι και το σχολείο όπου θα αναπτυχθεί η ατομική και κοινωνική συνείδηση της ριζοσπαστικής αλλαγής, που θα θέσει και όλη την κοινωνία σε κίνηση. Σε μια κίνηση μετάβασης προς μια κοινωνία ισοκατανομής πόρων και εξουσιών, ενταγμένης με ισορροπία στα τοπικό και πλανητικό οικοσύστημα και τη φύση, δημιουργώντας συνθήκες ευζωίας για τις παρούσες και μελλοντικές γενιές.
Είναι ευκαιρία να ακολουθήσουμε μια διαδικασία δημιουργίας αποκεντρωμένων δομών που θα συνδυάζουν τη μόρφωση, την παραγωγική διαδικασία αντίστοιχη των κοινωνικών αναγκών, τη δοκιμή δημοκρατικών θεσμών, που θα απαντά ταυτόχρονα και στην οικονομία και στην κρίση αξιών. Όλη αυτή η αναζήτηση κυρίως μετά το 2011 και τις συνελεύσεις του κινήματος των πλατειών, όντας αμήχανη μέχρι τώρα, αξίζει τον κόπο να στραφεί στην αλλαγή του γύρω κόσμου με μια επιστροφή στις ενδογενείς δυνατότητες που άφησε ανολοκλήρωτες η ιδιαίτερη ιστορία αυτού του τόπου, εμποτισμένη πια με τις σύγχρονες ελευθεριακές-οικολογικές αντιλήψεις.
β) Οι δομές της επιδιωκόμενης κοινωνίας της Αποανάπτυξης και του Κοινοτισμού
Ξεκινούν με τη δημιουργία ≪διευρυμένων≫ οικογενειών, όχι γενετικής συγγένειας, αλλά ιδεολογικής συγγένειας και κοινών αναγκών με όλες τις ηλικίες (η τρίτη ηλικία μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη, η επιβίωσή της αδύνατη στο μέλλον από ένα καταρρέον συνταξιοδοτικό σύστημα), ως κύτταρα -μαζί με τις πυρηνικές οικογένειες που θα συνυπάρχουν- των μελλοντικών χωρικών κοινοτήτων-δήμων. Το κοινό χαρακτηριστικό τους το ≪κοινό ταμείο≫.
Συνεχίζουν με την επανασύσταση των χωρικών κοινοτήτων και μικρών δήμων, με τον χωρισμό των πόλεων σε μικρότερους δήμους π.χ. κάτω των 50.000 κατοίκων που συστήνουν αστικές κοινότητες με βάση τις γειτονιές ή τα οικοδομικά τετράγωνα, που δεν ξεπερνούν π.χ. τους 1.000 με 2.000 κατοίκους.
Στη συνέχεια συστήνονται περιφέρειες στη βάση της έννοιας της “βιοπεριφέρειας” (το πολύ μέχρι 1.000.000 κατοίκους). Δηλαδή μιας περιφέρειας που εξασφαλίζει την αρμονική ενότητα ενός τόπου (φυσικού οικοσυστήματος), της κοινότητας των ανθρώπων που τον κατοικούν και του συνόλου των παραγωγικών τους δραστηριοτήτων. Η εγγύτητα θα είναι καθοριστική στη διαχείριση των εισροών και των εκροών των παραγωγικών μονάδων, των ανταλλαγών μεταξύ τους, όπως και με τους χρήστες. Αυτό πολλές φορές απαιτεί βιοπεριφέρειες που μπορεί να τέμνονται από σημερινά κρατικά σύνορα.
Όσον αφορά στην οικονομία της θα πρόκειται για μια οικονομία εγγύτητας με αυτοδιεύθυνση στους χώρους εργασίας. Ομάδες παραγωγών, συνεταιριστικές-συνεργατικές δομές εργασίας με προϊόντα που διατίθενται στα πλαίσια δομών παραγωγών-καταναλωτών για απευθείας διακίνηση χωρίς μεσάζοντες, συνεταιριστικά-συνεργατικά μικρά μαγαζιά, δίκτυα διανομής και ανταλλαγής προϊόντων-υπηρεσιών με τοπικά νομίσματα κ.λπ.
Η μη κυριαρχία των αγορών, ο αντικαταναλωτισμός, η κοινωνικοποίηση της παιδεία, η οριζοντικοποίηση, η εγγύτητα και ανανεωσιμότητα των πόρων, της εργασίας και των ανταλλαγών καθώς και η επανάκτηση-επαναχρησιμοποίηση μαζί με τον σεβασμό στη βιοποικιλότητα θα είναι και εχέγγυα για ισορροποιημένη ένταξη της κοινωνίας στη Βιόσφαιρα και το περιβάλλον. Έτσι θα είναι μια οικολογική κατά βάση κοινωνία.
γ) Η Άμεση δημοκρατία στις Τοπικές Κοινωνίες
Η χωρική κοινότητα και η πόλη δεν είναι μόνο ο λειτουργικός τόπος της καθημερινής ζωής και διαμονής. Είναι ταυτόχρονα και ένα πολιτικό σώμα πολιτών που αποφασίζει για τα μικρά και τα μεγάλα προβλήματα που τους απασχολούν. Εδώ έχει λοιπόν εφαρμογή αυτό που πρέπει να εκφράζει με την κυριολεκτική σημασία της η λέξη πολιτική (και όχι με την τρέχουσα έννοια της διαχείρισης των πραγμάτων του κράτους-πολιτείας). Εδώ η γενική έννοια της κοινωνίας μπορεί να πάρει μια πιο συγκεκριμένη μορφή. Αυτή της τοπικής κοινωνίας, της κοινωνίας των πολιτών με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου. Των ενεργών και συμμετεχόντων σε συνελεύσεις πολιτών, που προσπαθούν να δημιουργήσουν μια δημόσια σφαίρα στην οποία να υπάρχει μια ορθολογική, δημιουργική και ηθική αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Να δημιουργήσουν έναν δήμο των πολιτών και όχι του δημοτικού συμβουλίου, των συνοικιακών και δημοτικών συνελεύσεων και όχι της δημαρχίας και αντιδημαρχίας, της ομοσπονδιακής ένωσης των δήμων σε περιφέρεια και όχι του πάλε ποτέ νομάρχη ή του σημερινού αντιπεριφεριάρχη και περιφερειάρχη. Θα στηριχθεί βασικά σε γενικές συνελεύσεις, θεματικές συνελεύσεις και φόρα, συμβούλια όπως πολιτισμού, υγείας, πρόνοιας και κοινωνικής προστασίας, προστασίας περιβάλλοντος και ενεργειακού εφοδιασμού στη βάση εναλλακτικών ήπιων μορφών ενέργειας, εξάλειψης των κοινωνικών διακρίσεων, νεολαίας κ.λ.π. Θα στηριχθεί στην έννοια του συλλογικού πολίτη και του ανακλητού εκπροσώπου.
Για να επανέλθουν οι σημερινοί εξατομικευμένοι και απογοητευμένοι πολίτες -που απέχουν πολύ σήμερα από τον ανθρωπολογικό τύπο της άμεσης δημοκρατίας- στη δημόσια σφαίρα, θα πρέπει να πεισθούν ότι αυτό θα έχει πρακτικό αποτέλεσμα στην καθημερινή τους ζωή. Να πεισθούν ότι η συμμετοχή τους θα συμβάλει σε αποφάσεις, που η υλοποίησή τους αφορά άμεσα και τώρα και όχι κάπου στο μακρινό μέλλον. Να πεισθούν και οι απλοί -και όχι μόνο οι ενεργοί- πολίτες ότι κάτι τέτοιο είναι στα μέτρα τους, ανεξάρτητα από ποιον κοινωνικό ή πολιτικό χώρο επηρεάζονται.
Το κλειδί για αυτό θα είναι ο συμμετοχικός προϋπολογισμός και προγραμματισμός, ο οποίος θα διαμορφώνεται με βάση τις προτεραιότητες που θέτουν οι συνελεύσεις των κοινοτικών διαμερισμάτων και των γειτονιών των πόλεων, τη δικαιοσύνη, τους τοπικούς πόρους και το μικρότερο οικολογικό αποτύπωμα. Αυτές οι συνελεύσεις επιλέγουν εκπροσώπους (ανάλογα με τον αριθμό των συμμετεχόντων) για τον προϋπολογισμό και με βάση τις προτάσεις των συνελεύσεων και τις προτάσεις, μελέτες και πόρους της δημαρχίας, αποφασίζουν σε συνέλευσή τους για το τι θα προτείνουν να υλοποιηθεί τελικά στην επόμενη περίοδο (π.χ. ενός έτους). Η ίδια διαδικασία μπορεί να επαναληφθεί και για αποφάσεις που αφορούν στα έσοδα, έξοδα και επενδύσεις του κάθε δήμου, δηλαδή τον προγραμματισμό του. Έτσι σιγά-σιγά θα πείθονται όλο και περισσότεροι να συμμετέχουν, γιατί θα το βλέπουν πρακτικά ότι από αντικείμενο διαχείρισης της πολιτικής, που ήταν μέχρι τώρα, θα μετατραπούν σε υποκείμενα διαμόρφωσης των συνθηκών ζωής τους και άρα θα αξίζει τον κόπο να συμμετάσχουν. Αυτό είναι διεκδικήσιμο στα πλαίσια της υπάρχουσας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αρκεί να απαιτηθεί από αποφασισμένες Τοπικές Πρωτοβουλίες Πολιτών που θα το βάλουν σαν στόχο από σήμερα. Και τέτοιες έχουν δημιουργηθεί σε μερικούς τοπικούς δήμους της επικράτειας.
Στη διεκδίκηση της θεσμοθέτησης της παραπάνω διαδικασίας στους υπάρχοντες δήμους, μπορούν να βοηθήσουν ανάλογες Τοπικές Συνελεύσεις Πολιτών με τα χαρακτηριστικά της ≪δημοκρατίας εν δράσει≫. Την πρώτη ≪μαγιά≫ μιας τέτοιας συνέλευσης μπορούν να αποτελέσουν πολίτες της τοπικής κοινωνίας, που ήδη συμμετέχουν σε διάφορα κοινωνικά, οικολογικά και πολιτικά κινήματα και που συνήθως δεν σχετίζονται με το υπάρχον κομματικό σύστημα. Είναι αυτοί που έχουν ονομασθεί γενικά ≪ενεργοί πολίτες≫ ή ≪ακτιβιστές≫ για την επίλυση διάφορων θεματικών προβλημάτων καθώς και μέλη του αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος των τελευταίων χρόνων. Είναι αξιόλογοι άνθρωποι -αποστασιοποιημένοι ως τώρα- αλλά προερχόμενοι από τους ιστορικούς ιδεολογικούς χώρους του σοσιαλιστικού, αναρχικού, ελευθεριακού κομμουνισμού, της αυτονομίας και της κοινωνικής-πολιτικής οικολογίας.
Αυτή η πρώτη ≪μαγιά≫ που αναλαμβάνει την πρωτοβουλία, δεν περιχαρακώνεται. Φροντίζει να πλαισιωθεί, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, από απλούς πολίτες που θα αποφασίσουν ότι δεν πάει άλλο και δεν έχουν να περιμένουν τίποτα από κανέναν μηχανισμό ή ≪πεφωτισμένη≫ προσωπικότητα. Στη συνέχεια φροντίζουν όλοι μαζί να πετύχουν μεταξύ τους καταρχήν μια συναίνεση σε ένα πρόγραμμα τοπικής παρέμβασης. Στην κατεύθυνση ότι η συνέλευση των ανακλητών εκπροσώπων των συνελεύσεων μπορεί να αποφασίσει -συμμετέχοντας στις τοπικές εκλογές- να αναλάβει τον δήμο για να εφαρμόσει, να υλοποιήσει και να θεσμοθετήσει -στα πλαίσια του δήμου- ένα πρόγραμμα Άμεσης Δημοκρατίας που να έχει τα χαρακτηριστικά που περίπου περιγράφουμε στη συνέχεια. Το θέμα της απόφασης για συμμετοχή ή όχι στις τοπικές εκλογές θα το αποφασίζουν οι τοπικές Συνελεύσεις Πολιτών, εάν και εφόσον το κρίνουν απαραίτητο. Η δικιά μας αντίληψη είναι ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση και οι αντίστοιχες εκλογές αποτελούν προνομιακό χώρο παρέμβασης και ζύμωσης των προταγμάτων μας στην πορεία προς την Κοινότητα των Κοινοτήτων, αν και όταν δημιουργηθούν οι κινηματικές προϋποθέσεις.
Άμεση δημοκρατία στο πολιτικό επίπεδο:
Συνελεύσεις πολιτών σε κοινοτικό τοπικό επίπεδο (κοινότητα: είτε γεωγραφική, είτε γειτονιά πόλεων).
Συνελεύσεις εντολοδόχων (ανακλητών-εκ περιτροπής) σε δημοτικό-περιφερειακό και επίπεδο χώρας. Θα πρόκειται για μια ομοσπονδιακή-συνομοσπονδιακή μορφή σύνδεσης, ώστε να δημιουργηθεί μια κοινωνία με κοινοτική οργάνωση.
Αποφάσεις στη βάση δημοκρατικού ορθολογισμού(απαρτίες, ειδικές απαρτίες, πλειοψηφίες, ειδικές πλειοψηφίες κ.λπ.)
Άμεση δημοκρατία στο οικονομικό επίπεδο:
Κοινοκτημοσύνη-δημοτική ιδιοκτησία, συλλογικός έλεγχος.
Αχρήματη ικανοποίηση βασικών-βιοτικών αναγκών (τροφή, στέγη, υγεία-περιβάλλον, εκπαίδευση) με ένα μίνιμουμ εργασίας.
Ελευθερία επιλογής για τις μη βασικές ανάγκες με επιπλέον εργασία και ≪τεχνητή≫ αγορά.
Αυτοδυναμία του δήμου(όχι οπωσδήποτε αυτάρκεια, αλλά στήριξη κύρια στους δημοτικούς πόρους-δίκαιη ανταλλαγή μεταξύ αυτοδύναμων δήμων- συνομοσπονδιακή κατανομή αγαθών υπηρεσιών κ.λπ.)
Δημοκρατικός σχεδιασμός παραγωγής-κατανομής μέσω συνεχούς ανατροφοδότησης πληροφοριών μεταξύ δημοτικών συνελεύσεων-συνελεύσεων χώρων εργασίας.
Ομοσπονδιακά πλάνα για τομέα βασικών αναγκών-δημοτικά πλάνα για τομέα ιδιαίτερων μη βασικών αναγκών.
Άμεση δημοκρατία στο κοινωνικό επίπεδο:
Αυτοδιεύθυνση στους χώρους εργασίας, νοικοκυριού, εκπαίδευσης, πολιτισμού.
Ισοκατανομή ελεύθερου χρόνου.
Ενσωμάτωση του νοικοκυριού στις βασικές ανάγκες κ.λπ.
Οικοκοινότητες και διευρυμένες οικογένειες πλάι σε πυρηνικές οικογένειες.
Η Κοινότητα, είτε αυτή βρίσκεται στην ύπαιθρο χώρα είτε στη γειτονιά μιας πόλης, θα είναι το βασικό κύτταρο των θεσμών της Άμεσης Δημοκρατίας που επιδιώκει ένα ανάλογο κίνημα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση (Τ.Α). (Βλέπε ειδικό κεφάλαιο: Η ≪ΔΙΕΥΡΥΜΕΝΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ≫ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ στο βιβλίο μας Ο ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΑΝΑΠΤΥΞΗΣ-ΤΟΠΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ, σελ. 78-83).
Αυτή η διαδικασία υλοποίησης και θεσμοθέτησης δομών άμεσης δημοκρατίας θα οδηγούσε, όχι μόνο μακροπρόθεσμα αλλά και μεσοπρόθεσμα, στο να αλλάξει ο συσχετισμός δυνάμεων στους θεσμούς της Τ.Α. Όταν γίνει αυτό σε αρκετούς δήμους, τότε θα είναι δυνατόν να τεθεί επί τάπητος το ζήτημα ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου και η έκφρασή του σε ένα νέο σύνταγμα που δεν θα στηρίζεται στην κοινοβουλευτική δημοκρατία και το σημερινό κομματικό σύστημα, αλλά σε όσο γίνεται πιο αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς, με τη μορφή της ομοσπονδίας δήμων κα συνομοσπονδίας των διοικητικών περιφερειών (Χωρικών Ενοτήτων, Βιοπεριφερειών αν είναι δυνατόν) – Ομοσπονδιακής Κοινοπολιτείας – Κοινότητα των Κοινοτήτων.
Σε μια τέτοια Ομοσπονδιακή Κοινοπολιτεία, οι κοινότητες της υπαίθρου θα πρέπει να έχουν την αυτονομία τους και να λειτουργούν με γενικές συνελεύσεις και το εκλεγόμενο κάθε φορά ανακλητό Συμβούλιο Κοινότητας (Σ.Κ.)
Μέχρι και 10 τέτοιες κοινότητες μπορούν π.χ. να αποτελούν έναν ιδιαίτερο δήμο, όπου μετά από σε δεύτερο επίπεδο συνέλευση των μελών των Σ.Κ. αποφασίζεται ο τρόπος επίλυσης και η προτεραιότητα των προβλημάτων και ο συμμετοχικός προγραμματισμός και προϋπολογισμός του Δήμου, γίνεται κοινωνικός έλεγχος και εκλέγεται το συμβούλιο του αντίστοιχου Δήμου (Σ.Δ.), για να εκφράζει τον Δήμο στο τρίτο επίπεδο, στη συνέλευση της Χωρικής Ενότητας (Χ.Ε). Στην πρότασή μας, τον Δήμο ή την Χωρική Ενότητα δεν τα ορίζουμε μόνο με τη σημερινή διοικητική έννοια του ≪Καλλικράτη≫ ή του ≪Κλεισθένη≫, αλλά κυρίως ως βιο-περιοχή και ως βιοπεριφέρεια που έχουμε ήδη αναφερθεί.
Στα πλαίσια μιας τέτοιας Χ.Ε. μια πόλη αυτοοργανώνεται ως εξής: τα νοικοκυριά ενός δρόμου ή ενός τετραγώνου καλύτερα, μπορούν να συστήσουν μια κοινότητα, που λειτουργεί με συνέλευση μελών των νοικοκυριών -κάθε φορά ενός- και ασχολείται με όλα τα προβλήματά τους τα οποία μπαίνουν σε μια προτεραιότητα για επίλυση, είτε εκ των ιδίων πόρων της κοινότητας, είτε με προώθησή τους προς τη συνοικία και εκλέγει το Συμβούλιο της Κοινότητας (Σ.Κ). Όλες οι κοινότητες μιας γειτονιάς συμμετέχουν στη συνέλευση γειτονιάς (Σ.Γ.) με τα Σ.Κ. και εκλέγουν το Συνοικιακό Συμβούλιο (Σ.Σ.) Όλα τα Σ.Σ. συμμετέχουν στη συνέλευση του Δήμου της πόλης για τον συμμετοχικό προγραμματισμό-προϋπολογισμό και τον κοινωνικό έλεγχο και εκλέγουν το Συμβούλιο του Δήμου (Σ.Δ.)
Οι μεγάλες πόλεις χωρίζονται σε περισσότερους δήμους, ανάλογα με τον πληθυσμό. Στις μεγάλες λοιπόν πόλεις μπορεί να δημιουργηθεί και ένα τέταρτο επίπεδο διαβούλευσης, η Συνέλευση Πόλης (Σ.Π.) που εκλέγει και το Συμβούλιο Πόλης και μαζί με τα συμβούλια των υπαίθριων και των αστικών δήμων συμμετέχουν στη συνέλευση της Χ.Ε. Εδώ παίρνονται αποφάσεις για όλα τα ζητήματα που απασχολούν τη Χ.Ε. και εκλέγεται το Συμβούλιο της Χωρικής Ενότητας για τη συμμετοχή στην Ομοσπονδία των Χ.Ε. της επικράτειας (Κοινότητα των Κοινοτήτων).
Στη Συνέλευση της Χ.Ε. συμμετέχουν επίσης και ιδιαίτερες επιτροπές που θα χρειασθεί να γίνουν για κάθε τομέα της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας στους δήμους και τις περιφέρειες, όπως για την υγεία, την παιδεία, τη δικαιοσύνη, τη βιοτεχνική-βιομηχανική παραγωγή, τον ενεργειακό εφοδιασμό, το περιβάλλον και την οικολογική ισορροπία, την αυτοπροστασία των κοινοτήτων, τη φυλετική ισότητα, τον πολιτισμό, τις μειονότητες κ.λπ.
Αυτή τη δυνατότητα οφείλουμε με θάρρος και επιμονή να διερευνήσουμε.
Η συνολική μας πρόταση:
Να διαμορφωθεί ≪από τα κάτω≫ και από τους ≪από κάτω≫ ένα απαραίτητο ρεαλιστικό και ελκυστικό πρόγραμμα για τη μετάβαση σε μια κοινωνία μετακαπιταλιστική που θα στηριχθεί:
•
• στην οικονομία των αναγκών με στήριξη στα Κοινά, όσον αφορά στο περιεχόμενο,
• στον συνεργατισμό-συνεταιρισμό όσον αφορά στις σχέσεις παραγωγής,
• στη συλλογική-κοινοτική-δημοτική ιδιοκτησία όσον αφορά στα μέσα παραγωγής,
• στην εγγύτητα και τις μικρές αποστάσεις όσον αφορά στο μικρότερο δυνατό οικολογικό αποτύπωμα,
• στην άμεση δημοκρατία των συνελεύσεων και των ανακλητών εκπροσώπων, όσο αφορά στις διαδικασίες αποφάσεων, πολιτικής θέσμισης και διακυβέρνησης
Τα πρώτα βήματα για μια τέτοια κοινωνία θα πρέπει να γίνουν με βάση τους δήμους και τη χωρική ενότητα, καθώς θα αναπτύσσεται το Σύστημα Συμβουλίων (Σ.Σ.), που περιγράψαμε πιο πάνω, εξελισσόμενο από βαθμίδα σε βαθμίδα. Αυτό το Σ.Σ. θα αποτελέσει τον πολιτικό κορμό για τη μετάβαση σε μια κοινοτικά οργανωμένη κοινωνία, που θα ενεργοποιήσει και θα εμπλέξει όσο γίνεται μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού στις διεργασίες του, ώστε το πρόγραμμα μετάβασης που θα αναπτύξει να είναι όσο γίνεται πιο αντιπροσωπευτικό.
Μια τέτοια δομή θα μπορούσε να εκφράσει την άμεση συμβουλιακή κοινωνική και οικολογική δημοκρατία στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, έως ότου αυτή η δομή λειτουργώντας για μεγάλο διάστημα σαν δυαδική εξουσία προς το κεντρικό κράτος, μπορέσει να ολοκληρώσει τη διαμόρφωση ενός νέου Κοινωνικού Συμβολαίου και σε μια Συνταγματική Συνέλευση διακυρυχθεί η Ομοσπονδιακή Κοινοπολιτεία (Κοινότητα των Κοινοτήτων ή όπως αλλιώς την ονομάσουμε), ως η νέα μορφή κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης σε επίπεδο επικράτειας.
Ξεκινώντας από τώρα τη συμβουλιακή εφαρμογή της άμεσης δημοκρατίας με βάση την περιφέρεια και την χωρική ενότητα:
Α) Καταρχάς, από ενδιαφερόμενους-ες ενεργούς πολίτες που έχουν γνώση του διακυβεύματος, στα πλαίσια τοπικών πρωτοβουλιών πολιτών, δημιουργούνται σε κάθε περιφέρεια και όπου είναι δυνατό σε κάθε δήμο Συμβούλια ενδογενούς Παραγωγικής Ανασυγκρότητσης
Β) Αυτά τα συμβούλια παρεμβαίνοντας στις τοπικές κοινωνίες προσπαθούν να συγκαλέσουν συνελεύσεις πολιτών για την παραγωγική ανασυκρότηση. Από αυτές τις συνελεύσεις κάθε δήμου εκλέγονται: Συμβούλιο Αγροδιατροφικού Τομέα (ΣΑΤ), το οποίο με βάση τις διατροφικές ανάγκες που θα έχουν προταθεί στις συνελεύσεις, θα ολοκληρώσει και ένα πρόγραμμα για τις αγροδιατροφικές οικονομικές δραστηριότητες στα πλαίσια του κάθε δήμου και στη συνέχεια της περιφέρειας, Συμβούλιο Ενεργειακής Αυτοδυναμίας (ΣΕΑ) για παραγωγή και διανομή ενέργειας από ΗΜΕ και υδρογόνο σε τοπικό επίπεδο, Συμβούλιο Δημοτικού Τομέα Οικονομίας (ΣΔΤΟ), για τη στήριξη του ιδιαίτερου οικονομικού ρόλου του δήμου που θα αφορά σε όλους τους πολίτες
Γ) Το ίδιο θα χρειασθεί να γίνει και για κάθε άλλον τομέα της οικονομικής και κοινωνικής ή πολιτιστικής δραστηριότητας, στηριγμένης στη συνεργατική και συνεταιριστική οργάνωσή της στους δήμους και τις περιφέρειες.
Μια τέτοια κατεύθυνση προτείνουμε να προωθηθεί και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε απορρίπτοντας τη σημερινή Ευρώπη των Κρατών-Τραπεζιτών να καταλήξουμε στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα των Κοινοτήτων. Παράδειγμα η Καταλονία: Ένα σημαντικό μέρος του κινήματος ανεξαρτησίας-αυτονομίας της Καταλονίας από το φράγκικο ισπανικό κράτος σήμερα, δεν τάσσεται υπέρ ενός ≪Εθνικού Καταλανικού κράτους, αλλά όπως και ο Μπακούνιν για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης (https://www.anarkismo.net/article/21871).
Ο Miguel Perez, ο διεθνής γραμματέας της CNT (Εθνική Συνομοσπονδία Εργασίας – Confederacion Nacional del Trabajo), που είναι η ισπανική συνομοσπονδία αναρχοσυνδικαλιστικών ενώσεων συνδεδεμένη με τον Διεθνή Συνεταιρισμό Εργατών και έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στο ισπανικό εργατικό κίνημα, συγκεντρώνοντας τις προσπάθειές του σε θέματα όπως η κολεκτιβοποίηση των αγαθών, τα ομοσπονδιακά συστήματα και η αμοιβαία βοήθεια μεταξύ εργατών-αγροτών και κατά την Ισπανική Επανάσταση του 1936-1937 οργάνωσε το πρόγραμμα που εφαρμόστηκε σε μεγάλο βαθμό.στη βιομηχανική περιοχή της Καταλονίας και στην αγροτική περιοχή της Αραγωνίας, οι οποίες ελέγχονταν από την CNT και την περίοδο εκείνη έφτανε και ξεπερνούσε τα 2.000.000 μέλη) έχει δηλώσει για παράδειγμα πρόσφατα: ≪Μην κάνετε κανένα λάθος, ενώ αντιτασσόμαστε σταθερά στην καταστολή από ένα όλο και πιο αυταρχικό κράτος και τους φασίστες συμμάχους του, δεν υποστηρίζουμε καθόλου την εθνικιστική ατζέντα. Όλη αυτή την εβδομάδα υπήρξαν αμέτρητες διαδηλώσεις στην Καταλωνία για την υπεράσπιση του σημερινού δημοψηφίσματος, της ανεξαρτησίας, της αυτοδιάθεσης… πείτε το όπως θέλετε…≫
Οι Επιτροπές Υπεράσπισης της Δημοκρατίας (CDR) φέρνουν τα πάνω κάτω στην Καταλονία (http://www.topikopoiisi.eu/902rhothetarhoalpha/-cdr), ενώ ένα από τα πιο ενδιαφέροντα συνεργατικά πρότζεκτ των τελευταίων χρόνων στην Ευρώπη, η Cooperativa Integral Catalana (CIC), το καταλανικό δίκτυο συνεργατικών και συνεταιριστικών εγχειρημάτων που διαπνέεται από τις αρχές της revolucion integral (ολοκληρωμένη επανάσταση), δείχνει τον κοινοτικό τρόπο της οικονομικής κοινωνικής οργάνωσης.
Η Καταλονία σήμερα, αν δεν επικρατήσουν οι εθνικιστικές καταλάνικες δυνάμεις, θα μπορούσε να διεκδικήσει τον ρόλο μιας περιφέρειας της Ευρώπης στην κατεύθυνση της Κοινότητας των Κοινοτήτων.
Να αναζητήσουμε λοιπόν μια ρεαλιστική ουτοπία, του τύπου που σκιαγραφήσαμε. Αρκεί να θελήσει και να αποφασίσει να μπει σε κίνηση προς αυτή την κατεύθυνση, ένα σημαντικό μέρος της κοινωνίας, ένας κρίσιμος αριθμός πολιτών. Γιατί μια κοινωνία σε κίνηση μπορεί να εφεύρει και να χαράξει τέτοιους δρόμους, που σήμερα -στην ακινησία της- δεν μπορούμε ούτε να φαντασθούμε.
