Του Θάνου Λεύκου Παναγιώτου
Το Ρουμάνικο νέο κύμα έχει απασχολήσει σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια τον παγκόσμιο κινηματογράφο και τα μεγάλα φεστιβάλ της υφηλίου. Βαθιά ρεαλιστικό στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, λιτό, καταγγελτικό για το παρελθόν αλλά και για το παρόν, μία σκληρή κριτική, κάποιες φορές και με τη μορφή σάτιρας, έχει βγάλει από τα σπλάχνα του αρκετούς εξαιρετικούς δημιουργούς που κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα κάθε χρόνο μας προσφέρουν ταινίες που θα συζητηθούν για τη δυναμική τους και την οικουμενικότητά τους. Ανάμεσα στα πρόσωπα που ξεχωρίζουν είναι ο Cristian Mungiu, o Cristi Puiu, o Corneliu Porumboiu, η Adina Pintilie, ο Călin Peter Netzer, ο Radu Jude, ο Radu Muntean κ.α. Αρκετοί είναι και οι ηθοποιοί που πλέον είναι αρκετά αναγνωρίσιμοι και σε ένα κοινό πέραν του Ρουμάνικου, όπως ο εμβληματικός πλέον Vlad Ivanov, τον οποίο θα συναντήσουμε και σε μεγάλες διεθνείς παραγωγές και ο Dragoș Bucur, που έχει συνεργαστεί με αρκετούς από τους σκηνοθέτες που προαναφέρθηκαν.
Οι δύο κύριες θεματικές στις οποίες επικεντρώνονται πολλές από τις ταινίες του ρουμάνικου νεόυ κύματος τοποθετούνται σε δύο χρονικά πλαίσια. Στην πρώτη περίπτωση λίγο πριν από την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος του Τσαουσέσκου και στη άλλη περίπτωση αποτελούν μία κριτική ματιά στη σύγχρονη ρουμάνικη κοινωνία, την διαφθορά που έχει αναπτυχθεί σε κρατικό επίπεδο αλλά και ως δομικό συστατικό της ίδιας της κοινωνίας, την βιαιότητα και τον κυνισμό ενός λαού που φαίνεται να συνηθίζει σε όλα τα κακώς κείμενα και στα αποτελέσματα ενός νεοφιλελεύθερου καπιταλιστικού συστήματος που πνίγει και διαλύει ανθρώπους. Η προσέγγιση, αρκετά πορόμοια στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι μινιμαλιστική, κυνική, με μεγάλες δόσεις ενός ιδιότυπου black humor που αναδεικνύουν τις προβληματικές αποφεύγοντας τους μελοδραματισμούς και τη συναισθηματική χειραγώγηση σοκάροντας με έναν ωμό ρεαλισμό.
Υπάρχει πλήθος ταινιών στις οποίες θα μπορούσε κάποιος να προχωρήσει σε εκτενή αναφορά όταν μιλάει για τον Ρουμάνικο νέο κύμα, ωστόσο θα μείνουμε σε δύο, το «Bacalaureat» (Mungiu, 2016) και το «La Gomera» (Porumboiu, 2019).
Bacalaureat
Ένας γιατρός (Ρομέο) που ζει σε ένα χωριό στην Τρανσυλβανία μαζί με την οικογένειά του έχει ως στόχο να δει τη 18χρονη κόρη του να φεύγει για σπουδές στο εξωτερικό. Η κόρη του Ελίζα έχει λάβει υποτροφία από το πανεπιστήμιο του Cambridge με την προϋπόθεση ότι θα διατηρήσει το βαθμό της μετά τις τελικές εξετάσεις, άνω του 90%. Λίγες ημέρες πριν τις εξετάσεις πέφτει θύμα απόπειρας βιασμού και ξαφνικά καθώς όλα έμοιαζαν να είχαν πάρει μία προκαθορισμένη πορεία, ανατρέπονται. Παράλληλα φανερώνεται η σχέση του Ρομέο με μία νεαρή γυναίκα και αποκαλύπτεται ότι ο γάμος τους με τη Μάγδα έχει ήδη διαλυθεί. Ο Ρομέο δέχεται επιθέσεις στο σπίτι του με πέτρες και έρχεται αντιμέτωπος με τις κατηγορίες ενός ασθενή του. Ενώ όλα διαλύονται γύρω του, ο ίδιος μοιάζει προσηλωμένος στο στόχο του να μπορέσει να προσφέρει στην κόρη του την ευκαιρία να φύγει από τη χώρα καθώς ο ίδιος αντιμετωπίζει την παραμονή ως ένα αδιέξοδο από το οποίο θέλει να επαμπλακεί η Ελίζα. Γι’ αυτήν του την επιθυμία θα έρθει αντιμέτωπος με ηθικά διλήμματα και θα πρέπει να καταπατήσει τους προσωπικούς ηθικούς κανόνες που τον χαρακτήριζαν μέχρι τότε.
Ο Mungiu σε αυτή του την απόπειρα φεύγει από το παρελθόν που στιγμάτισε σε μεγάλο βαθμό την χώρα και επικεντρώνεται στη σύγχρονη Ρουμάνικη κοινωνία. Μία χώρα που βρίσκεται βουτηγμένη στη διαφθορά, άνθρωποι που αναγνωρίζουν τις καταστρεπτικές αυτές πρακτικές αναθεωρούν τους αξιακούς τους κώδικες καθώς δεν μπορούν να ξεφύγουν από ένα φαύλο κύκλο που έχει τις ρίζες του στη δομή ενός ολόκληρου κράτους, μία αίσθηση ανασφάλειας και ματαιότητας για το μέλλον, νέες γεννιές καταδικασμένες να εγκλωβιστούν ή να αποφασίσουν να έρθουν σε ρήξη με ότι τους κληροδότησαν οι παλαιότεροι, διλήμματα ηθικού χαρακτήρα σε έναν τόπο που μοιάζει στο χείλος της διάλυσης.
Ο Ρομέο είναι απόλυτος για την καλύτερη επιλογή όσον αφορά το μέλλον της κόρης του και είναι διατεθημένος να βάλει σε ρίσκο την καριέρα του και να καταπατήσει, όσο κι αν δυσκολεύεται, τις ηθικές του αξίες. Δεν θέλει να δει την κόρη του να ζει σε ένα μέρος όπου η διαφθορά σε μικρή και μεγάλη κλίμακα, ο ισοπεδωτικός κυνισμός και η ανθρωποφαγία αποτελούν βασικούς πυλώνες της δόμησής του, καταδικάζοντας κατά τη γνώμη του τις νέες γεννιές. Φυσικά η απογοήτευσή του για την «κατεστραμένη» Ρουμανία οδηγεί στην εξιδανίκευση των ευρωπαϊκών χωρών μέσα στο μυαλό του.
Η Ελίζα από την άλλη έρχεται αντιμέτωπη με ένα άλλο δίλημμα, αν θα επιλέξει να φύγει διεκδικώντας καλύτερες ευκαιρίες για το μέλλον της ή αν θα παραμείνει προσπαθώντας να ανατρέψει τα στεγανά ζώντας ωστόσο μέσα σε μία αβέβαιη κατάσταση.
Ο αφηγηματικός ρυθμός, οι ανατροπές στην πλοκή και η σφαιρική προσέγγιση ιδιαίτερα του κεντρικού χαρακτήρα δημιουργούν μία σφιχτή ταινία που διατηρεί το ενδιαφέρον και την καθιστά οικεία στα μάτια θεατών και έξω από τη Ρουμανία, πόσα κοινά χαρακτηριστικά άραγε εντοπίζουμε και με την Ελλάδα.
La Gomera (The Whistlers)
Ο Κρίστι είναι ένας διεφθαρμένος αστυνομικός που προστατεύει έναν μαφιόζο . Όταν συλλαμβάνεται ο Ζολτ, οι συνεργοί του παίρνουν τον Κρίστι στις Κανάριες νήσους για να του μάθουν έναν τρόπο επικοινωνίας με σφυρίγματα για να μπορέσουν να οδηγήσουν στην απόδραση του μιας και είναι ο μοναδικός που γνωρίζει που είναι κρυμμένα τα χρήματα μίας μεγάλης ληστείας και να μην τους καταλάβουν οι αστυνομικοί μέσα από αυτή την ιδιότυπη επικοινωνία. Ο Κρίστι ερωτεύεται την Γκίλντα, σύντροφο του Ζολτ, μία γυναίκα που παίζει τον ρόλο μίας φαμ φατάλ για την οποία ο Κρίστι είναι πρόθυμος να διακινδυνεύσει τα πάντα.
Πρόκειται για ένα αστυνομικό θρίλερ μυστηρίου, ένα νουάρ που δημιουργεί εξαιτίας της πρωτοτυπίας του ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον και το διατηρεί σε όλη τη διάρκειά του. Αξιοπρόσεκτη και λιτή φωτογραφία, ένας Βλαντ Ιβάνοφ σε γνώριμο γι’ αυτόν πλέον ρόλο και μία πιθανότατα επιφανειακή κατά τα άλλα κριτική πάνω στη διαφθορά μέσα στην αστυνομία που αποτελεί και ένα μόνιμο χαρακτηριστικό του Ρουμάνικου νέου κύματος. Για αυτήν την απόδραση βλέπουμε το πόσο εύκολα χρηματίζεται όλο το σύστημα, μιας και όλα έχουν το αντίτιμό τους και το πώς σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας η αδιαφάνεια και η παρανομία αποτελούν ένα εδραιωμένο πλέον χαρακτηριστικό.
Η αναφορά στη συγκεκριμένη ταινία γίνεται λόγω της πρωτοτυπίας της και του γεγονότος ότι αποτελεί την πιο μεστή από άποψη αφήγησης προσπάθεια του Corneliu Porumboiu, ενός εμβληματικού δημιουργού του Ρουμάνικου νέου κύματος.
Από την αρχή του συγκεκριμένου αυτού κινηματογραφικού κινήματος βλέπουμε το πώς αναμειγνύονται χαρακτηριστικά κοινωνικού κινηματογράφου, καταγγελτικού για την ιστορία και το παρόν της χώρας με στοιχεία ταινιών νουάρ και αστυνομικών θρίλερ. Θα μπορούσαμε φυσικά να μείνουμε και στο εξαιρετικό Sieranevada, όπου με αφορμή μία οικογενειακή μάζωξη ξεδιπλώνεται όλη η κοινωνική δομή της χώρας μέσα από διαφορετικούς ανθρωπότυπους και έναν πλουραλισμό διαφορετικών προσεγγίσεων πάνω στην ιστορία της Ρουμανίας, τη σημασία για τη σύγχρονη διαμόρφωσή της και φυσικά τα αποτελέσματα του καπιταλιστικού συστήματος στο πώς προσεγγίζεται η πραγματικότητα που περιβάλει τους πολίτες μίας χώρας που μοιάζουν μπερδεμένοι και τσακισμένοι.
