Ο κλάδος των διανομών (delivery) είναι ο κλάδος που μεταμορφώθηκε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλο κλάδο στην Ελλάδα. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η πανδημία καθιέρωσε τις πλατφόρμες ως τον κύριο παράγοντα στις διανομές. Ο κόσμος πλέον παραγγέλνει μέσω αυτών ενώ ένας τεράστιος αριθμός διανομέων πλέον εργάζεται για αυτές, κυρίως μέσω της σχέσης εργασίας του freelancing. Τα καταστήματα όλο και περισσότερο νιώθουν ότι αν δεν μπουν στις πλατφόρμες δεν θα έχουν πελατεία. Κι όμως η αυτή η μεταμόρφωση συνεχίζεται με εργολάβους να μπαίνουν ως μεσάζοντες ανάμεσα στους εργαζόμενους και τις πλατφόρμες, κατακρημνίζοντας απολαβές και εργασιακά δικαιώματα. Ο νόμος Χατζηδάκη που θεμελίωσε το freelancing στην Ελλάδα έχει διαφθείρει τις συνειδήσεις των εργαζομένων σε μέγιστο βαθμό.
Ερώτηση 1: Τι είναι οι πλατφόρμες;
Οι πλατφόρμες, είναι ένα σύστημα όπου μεγάλες εταιρείες (όπως η Uber, η Efood, η Wolt) λειτουργούν ως μεσάζοντες που οργανώνουν την αγορά, ελέγχοντας δεδομένα, πρόσβαση και ροές πληροφορίας. Αυτές οι πλατφόρμες δεν παράγουν αξία άμεσα αλλά την αποσπούν από τις σχέσεις μεταξύ άλλων — πελατών, υπερεκμετάλλευση εργαζομένων, καταστημάτων. Οι συγκεκριμένες ονομάζονται και λιτές πλατφόρμες γιατί δεν κατέχουν περιουσία ή μέσα παραγωγής.
Ερώτηση 2: Ποια είναι η σχέση εργαζομένων και πλατφόρμας;
Οι εργαζόμενοι (συχνά freelancers, “συνεργάτες”, αυτοαπασχολούμενοι) βρίσκονται σε κατάσταση απόλυτης εξάρτησης. Ο Srnicek (“Ο καπιταλισμός της πλατφόρμας”) τους παρομοιάζει με ανειδίκευτους εργάτες που περιμένουν κάθε πρωί σε ένα εργοτάξιο μήπως και τους δοθεί δουλειά. Αν η πλατφόρμα δεν τους δώσει παραγγελίες, δεν έχουν εισόδημα. Η πλατφόρμα αποφασίζει ποιος δουλεύει, πότε και για πόσο.
Ερώτηση 3: Είναι η πλατφόρμα ελεύθερη αγορά;
Η εφαρμογή είναι το εικονικό μαγαζί: καταστήματα ανταγωνίζονται για προβολή, πελάτες για την καλύτερη τιμή και διανομείς για παραγγελίες. Όμως, η πλατφόρμα ελέγχει απόλυτα ποιο κατάστημα θα φανεί πρώτο, ποια προσφορά θα προβληθεί, ποιος διανομέας θα πάρει τη δουλειά. Δεν υπάρχει το “αόρατο χέρι της αγοράς” (που ακόμη κι όταν υπάρχει πάντοτε βοηθάει τους ισχυρούς έναντι των ανίσχυρων) αλλά το αόρατο χέρι – αλγόριθμος της πλατφόρμας. Στόχος του είναι να πουλήσει την πιο συμφέρουσα για αυτή παραγγελία με όσο μεγαλύτερο κέρδος από το κατάστημα, όσο πιο ακριβά γίνεται στον πελάτη (μέσω έξτρα χρεώσεων) και με το μικρότερο κόστος όσον αφορά την αμοιβή του διανομέα. Επομένως η πλατφόρμες δεν αποτελούν ελεύθερη αγορά, αλλά ιδιωτική αγορά που λειτουργεί με βάση τα δικά της κέρδη.
Ερώτηση 4: Ένας freelancer λέει ότι νομικά έχει ανεξάρτητη σχέση εργασίας και άρα είναι ελεύθερος επαγγελματίας. Ισχύει;
Το τι λέει η σύμβαση ή ο τίτλος δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ισχύει στην πράξη. Πολλοί διανομείς στις πλατφόρμες έχουν ουσιαστικά εξαρτημένη σχέση εργασίας, παρότι φαίνονται ως “ανεξάρτητοι συνεργάτες”. Κι αυτό αποδεικνύεται:
Α) Στοιχεία εξαρτημένης εργασίας υπάρχουν: Οριοθετημένο ωράριο μέσω slots, επιτήρηση μέσω GPS, ποινές σε απόρριψη παραγγελιών, υποχρέωση να φοράς στολή και να εκτελείς συγκεκριμένες εντολές — Όλα τα παραπάνω σε άλλους κλάδους και επαγγέλματα είναι ξεκάθαρα στοιχεία εξαρτημένης εργασιακής σχέσης.
Επίσης στο freelancing συνυπάρχουν τα πιο αντιδραστικά μέτρα σχετικά με το ωράριο όπως, η διαφορά πραγματικού και ενεργού χρόνου, απλήρωτες υπερωρίες, κατάργηση οχταώρου, κατάργηση πενθημέρου, συμβάσεις μηδενικών ωρών. Εξάλλου ακόμη και χωρίς σλοτ το ωράριο εργασίας είναι εξαρτημένο από το πότε έχει πολλές παραγγελίες.
Β) Η εξαίρεση των πλατφορμών από την υποχρέωση να προσλαμβάνουν εργαζόμενους με συμβάσεις αορίστου χρόνου είναι τεχνητή: Εδώ, οι ίδιες συνθήκες βαφτίζονται «ελευθερία» επειδή η εργασία φιλτράρεται μέσω μιας εφαρμογής, ενός αλγόριθμου και όχι μέσω ανθρώπινου προϊσταμένου.
Γ) Η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση βλέπει το πρόβλημα, με εργαζόμενους να δικαιώνονται σε μια σειρά κρατών: Αν δεν υπήρχε εξαρτημένη εργασία στην πράξη, δεν θα υπήρχε λόγος να φτιαχτεί η Οδηγία για την εργασία στις πλατφόρμες, που αναγνωρίζει ότι οι περισσότεροι “freelancers” σε πλατφόρμες εργάζονται σαν μισθωτοί και πρέπει να προστατεύονται αναλόγως. Η χώρα μας έχει συστήσει ομάδα εργασίας ώστε να προχωρήσει σε ενσωμάτωση της οδηγίας (ΕΕ) 2024/2831 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2024 που σύμφωνα με εκτιμήσεις του Υπουργείου Εργασίας αφορά 30.000 εργαζόμενους. Βέβαια με το Νόμο Χατζηδάκη που φτιάχτηκε κατά παραγγελία των πλατφορμών καλό θα είναι να κρατάμε μικρό καλάθι.
Ερώτηση 5: Γιατί οι ηγέτες των σωματείων των αυτοαπασχολούμενων φαίνεται να ενστερνίζονται το αφήγημα των πλατφορμών και του κράτους περί “συνεργασίας”;
Διότι σε μεγάλο βαθμό έχουν εσωτερικεύσει το κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο αφήγημα περί αυτονομίας, ατομικής ευθύνης και αγοραίας ελευθερίας. Το μοντέλο “συνεργάτης” αντί για “εργαζόμενος” τους δίνει την εντύπωση πως είναι μικροεπιχειρηματίες, με ελευθερία να διαπραγματευτούν, να “επενδύσουν” χρόνο ή εξοπλισμό, και να “ανταμειφθούν” ανάλογα.
Αυτό εξηγεί γιατί επενδύουν ιδεολογικά σε έννοιες όπως ο νόμος προσφοράς και ζήτησης, προσπαθώντας να εξηγήσουν τις αυξομειώσεις στις αμοιβές σαν φυσικό φαινόμενο και όχι ως αποτέλεσμα εργοδοτικής αυθαιρεσίας ή στρατηγικής μείωσης κόστους.
Ερώτηση 6: Οι μεγάλες μειώσεις στις αμοιβές ήρθαν όταν οι πλατφόρμες κατήργησαν τον τιμοκατάλογο και εισήγαγαν “δυναμικό σύστημα”. Συνδέονται αυτά τα δύο ζητήματα;
Απολύτως. Η κατάργηση του διαφανούς τιμοκαταλόγου και η αντικατάστασή του με έναν αλγόριθμο δυναμικής τιμολόγησης βασισμένο στην “προσφορά και ζήτηση” ήταν ένα εργαλείο για να εξαρθρώσουν την έννοια του σταθερού εισοδήματος.
Ο αλγόριθμος αυτός δήθεν ανταμείβει την “προσφορά” (τους διαθέσιμους διανομείς) ανάλογα με τη “ζήτηση” (τις παραγγελίες). Στην πράξη όμως, λειτουργεί αδιαφανώς και μονόπλευρα:
Η ζήτηση είναι αόρατη, δεν δημοσιοποιείται.
Η προσφορά ελέγχεται από την ίδια την πλατφόρμα, μέσω slots, ειδοποιήσεων, bonus.
Η τιμή μπορεί να πέσει χωρίς προειδοποίηση, χωρίς καμία “συμβατική” προστασία για τον διανομέα.
Αποδεδειγμένα όταν δεν υπάρχει μεγάλη προσφορά λόγω απεργίας ή κακοκαιρίας, οι τιμές στον αλγόριθμο δεν αυξάνονται.Αντ’ αυτού οι πλατφόρμες χρησιμοποιούν bonus και quests για παρακινήσουν τους διανομείς να βγουν και να δουλέψουν.
Εξάλλου ο αλγόριθμος είναι κρυφός και μια πλατφόρμα μπορεί να δημιουργεί τεχνητή προσφορά, όπως κατηγορήθηκε η Uber με την χρήση οχημάτων – φαντασμάτων. (Hwang & Elish – The mirage of the Marketplace)
Άρα, το ιδεολογικό αφήγημα περί “αγοράς” που υιοθετούν κάποιοι συνδικαλιστές των freelancer λειτουργεί ως πλυντήριο της εργοδοτικής αυθαιρεσίας. Ακόμη και αν ζητούν την επιστροφή του τιμοκαταλόγου δεν έχουν τα εφόδια να το υποστηρίξουν.
Ερώτηση 7: Από την στιγμή που όταν η προσφορά είναι μικρή και εισάγονται τα μπόνους, άρα το εισόδημα αυξάνει, δεν αποδεικνύει ότι λειτουργεί ο νόμος ζήτησης – προσφοράς;
Α) Η έξτρα αμοιβή δεν είναι αποτέλεσμα “ελεύθερης αγοράς”, αλλά διοικητική απόφαση της πλατφόρμας.
Δηλαδή, δεν είναι ότι αυτόματα ανεβαίνει το βασικό ποσό ανά παραγγελία (όπως θα συνέβαινε σε μια αγορά όπου η τιμή ορίζεται πραγματικά από προσφορά-ζήτηση). Αντίθετα, η πλατφόρμα επιλέγει αν θα δώσει και πόσο μπόνους. Αυτό δείχνει ότι η τιμή δεν είναι ελεύθερη, αλλά πλήρως ελεγχόμενη.
Β) Το μπόνους έχει όρους και προϋποθέσεις που δεν σχετίζονται άμεσα με τη ζήτηση.
Σου ζητούν, για να πάρεις το μπόνους:
- Να αποδεχτείς όλες τις παραγγελίες (ακυρώνοντας έτσι το δικαίωμα επιλογής).
- Να κάνεις Χ παραδόσεις σε Χ χρόνο (εντατικοποιώντας τη δουλειά σου).
Άρα το κίνητρο δεν είναι απλώς η χαμηλή “προσφορά” διανομέων, αλλά η προσπάθεια να επιβάλουν πειθαρχία.
Γ) Το μπόνους είναι προσωρινό και δεν ενσωματώνεται στο βασικό μισθό.
Η “αγορά” δουλεύει μόνο περιστασιακά και κάτω από όρους που βάζει μονομερώς η πλατφόρμα. Όταν περάσει η κρίση (π.χ. τελειώσει η κακοκαιρία ή η απεργία), το μπόνους κόβεται και οι χαμηλές τιμές επιστρέφουν.
Δ) Το μοντέλο δημιουργεί συνθήκες συνεχούς ανασφάλειας.
Αντί να έχεις σταθερή και προβλέψιμη αμοιβή, δουλεύεις μέσα σε ένα κλίμα τζόγου: “αν” υπάρξουν μπόνους, “αν” τα πιάσεις, “αν” δεν πέσεις σε κακές συνθήκες.
Ε) Τα μπόνους χρησιμοποιούνται για να μην φαίνονται απότομες οι μειώσεις στις αμοιβές
ΣΤ) Τα μπόνους διέπονται από τεχνικές εθισμού και gamification, που υπάρχουν σε άλλες ηλεκτρονικές πλατφόρμες όπως το Facebook.
Άρα συμπερασματικά: η ύπαρξη μπόνους δεν αποδεικνύει ότι η αγορά λειτουργεί ελεύθερα. Αποδεικνύει ακριβώς το αντίθετο: ότι οι πλατφόρμες ελέγχουν πλήρως τη ροή των αμοιβών και την κατευθύνουν προς όφελός τους, κάνοντας τους διανομείς να κυνηγούν ψίχουλα υπό όρους.
Ερώτηση 8: Ποιος είναι ο πυρήνας του freelancing στις πλατφόρμες;
Ο freelancer διανομέας πληρώνεται με το «κομμάτι», δηλαδή ανά παράδοση. Δεν έχει σταθερό ωράριο ή σταθερό εισόδημα και συχνά επωμίζεται όλα τα κόστη (όχημα, βενζίνη, συντήρηση, ασφάλεια, εξοπλισμός). Θεωρητικά μπορεί να «επιλέγει» ώρες εργασίας και συνεργασίες, αλλά στην πράξη εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα παραγγελιών και την αποδοχή του από τον αλγόριθμο. Εργάζεται σε καθεστώς αβεβαιότητας και συνεχούς ανταγωνισμού με άλλους διανομείς.
Ερώτηση 9: Ποια η άποψη των Μαρξ και Τρότσκι για την εργασία με το κομμάτι;
Ο Μαρξ αναλύει την εργασία με το κομμάτι ως μέσο αύξησης της εκμετάλλευσης: μετατρέπει τον εργάτη σε ανταγωνιστή των συναδέλφων του και καθιστά τον μισθό του μεταβλητό, δίνοντας στον καπιταλιστή τη δυνατότητα να αυξάνει την παραγωγικότητα χωρίς να αυξάνει τους μισθούς. Ο εργαζόμενος ως “αυτοπειθαρχούμενη μηχανή”, πρέπει μόνος του να πιέζει τον εαυτό του να παράγει περισσότερο, πιο γρήγορα, με μεγαλύτερη ένταση.
Ο Τρότσκι θεωρεί την εργασία με το κομμάτι έναν από τους τρόπους με τους οποίους το κεφάλαιο επιβάλλει ατομική ευθύνη και πειθαρχία, κατακερματίζοντας την ενότητα των εργαζομένων και υπονομεύοντας τη συλλογική διεκδίκηση. Η ατομική επίδοση αντικαθιστά τη συλλογική δύναμη.
Σύνδεση με το freelancing στις πλατφόρμες:
Οι freelancers “με το κομμάτι” (ανά παραγγελία) δεν είναι πραγματικά ελεύθεροι.
Αναγκάζονται να αυτοπειθαρχούν, να πιέζονται, να εργάζονται υπό την ψευδαίσθηση της “αυτονομίας”, ενώ στην ουσία υπάγονται σε κρυφή πειθαρχία: την αόρατη πειθαρχία της αμοιβής ανά παράδοση.
Και το χειρότερο: όσο πιο πολλοί μπαίνουν στο παιχνίδι, τόσο μικρότερη γίνεται η αξία κάθε κομματιού (παραγγελίας).
Η συνεχής πτώση των αμοιβών αναγκάζει τους freelancer να δουλεύουν περισσότερες ώρες για να τα βγάλουν πέρα. Οι επτά ημέρες εργασίας τη βδομάδα και τα δεκάωρα είναι πλέον η κανονικότητα
Η κριτική των Μαρξ και Τρότσκι παραμένει επίκαιρη, καθώς το κομμάτι επανέρχεται μέσω των πλατφορμών με τεχνολογική επίφαση.
Ερώτηση 10: Οι μισθωτοί στην Efood ζητάνε μέσω συλλογικής σύμβασης εργασίας την θέσπιση 35ωρου την εβδομάδα ενώ freelancer σε απεργία ζήτησαν εγγυημένες με slot 70 ώρες εργασία την εβδομάδα. Τι δείχνει αυτό;
Αυτό δείχνει με τον πιο καθαρό τρόπο την ταξική και θεσμική ασυμμετρία ανάμεσα σε μισθωτούς και freelancers στον χώρο των πλατφορμών:
Α) Διαφορετικές αφετηρίες, αντίστροφες διεκδικήσεις:
Οι μισθωτοί ζητούν μείωση του χρόνου εργασίας (35ωρο), γιατί έχουν σταθερή σχέση εργασίας και θέλουν καλύτερες συνθήκες ζωής.
Οι freelancers ζητούν εγγυημένο φόρτο εργασίας, γιατί δεν έχουν καν εξασφαλισμένο το δικαίωμα στην εργασία.
Β) Αποκαλύπτεται η επισφάλεια της ψευδο-αυτοαπασχόλησης:
Οι freelancers παλεύουν για “πρόσβαση στην εργασία”—κάτι που για τους μισθωτούς είναι δεδομένο με τη σύμβαση. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι πραγματικά ανεξάρτητοι επαγγελματίες, αλλά υποτελείς σε έναν αλγόριθμο-εργοδότη.
Γ) Ο αλγόριθμος λειτουργεί ως εργαλείο πειθαναγκασμού:
Η ανάγκη για “slots” και “προτεραιότητα” δείχνει ότι οι πλατφόρμες διανέμουν την εργασία επιλεκτικά, ανταμείβοντας την υποταγή και αποκλείοντας όσους αντιδρούν. Έτσι, μετατρέπουν την εργασία σε ανταγωνισμό επιβίωσης.
Δ) Η σύγκριση καταρρίπτει το μύθο της “ελευθερίας του freelancing”:
Η ανάγκη για 70 ώρες εργασίας δείχνει πως οι freelancers δεν απολαμβάνουν ελευθερία, αλλά παλεύουν για σταθερότητα με χειρότερους όρους από τους μισθωτούς.
Ερώτηση 11: Ένας freelancer μπορεί να πει: “δουλεύω σε δύο πλατφόρμες, άρα παίρνω δύο μισθούς”. Κατά πόσο ισχύει;
Το γεγονός ότι δουλεύει σε δύο πλατφόρμες δεν σημαίνει ότι έχει διπλό μισθό, αλλά διπλή εξάντληση. Το συνολικό του εισόδημα εξαρτάται από την προσφορά παραγγελιών και τον ανταγωνισμό. Η δουλειά σε δύο πλατφόρμες σημαίνει περισσότερες ώρες στο δρόμο, αυξημένο άγχος, ανασφάλεια, και καμία εγγύηση για αξιοπρεπές εισόδημα. Στην πράξη, το παιχνίδι κερδίζει μόνο ο αλγόριθμος και η πλατφόρμα, όχι ο εργαζόμενος. Αντί για δύο εργοδότες , δύο μισθούς έχουμε δύο εργοδότες για ένα μισθό.
Ερώτηση 12: Τι ήταν το ιδρωκοπικό σύστημα και ποια η σύνδεση του με το σήμερα;
Το ιδρωκοπικό σύστημα (sweating system) εφαρμόστηκε στις απαρχές του καπιταλισμού: εργοδότες αναθέτουν σε μεσάζοντες (sweaters) την ευθύνη για την εργασία, οι οποίοι προσλαμβάνουν εργάτες με την πληρωμή ανά τεμάχιο. Πρόκειται για πρώιμη μορφή εργολαβίας, με έντονη εκμετάλλευση, εντατικοποίηση και εξατομίκευση της εργασίας — κάτι που σήμερα αναβιώνει μέσω των στολαρχών και του freelancing. Τότε εργολάβοι γινόντουσαν οι αρχιεργάτες, τώρα εν δυνάμει εργολάβοι είναι οι ηγέτες των σωματείων και οι δικτυωμένοι.
Ερώτηση 13: Ποια είναι η κατεύθυνση των σωματείων αυτοαπασχολούμενων;
Ένα βασικό αίτημα είναι η καθιέρωση επαγγελματικής ταυτότητας διανομέα και άδειας επαγγελματικού οχήματος. Αυτό όμως θυμίζει το μοντέλο των ταξί, με κλειστό επάγγελμα. Οι πιο ισχυροί αυτοαπασχολούμενοι θα ελέγχουν ποιος έχει πρόσβαση στην εργασία, μετατρέποντας το επάγγελμα σε ιδιόκτητο προνόμιο. Εξού και το επιχείρημα τους “ο διανομέας δεν έχει καταφέρει να αντιστρέψει τον λόγο προσφοράς – ζήτησης”. Ελλοχεύει ο κίνδυνος τα σωματεία αυτά να μετατραπούν σε εργοδότες.
Ερώτηση 14: Γιατί οι πλατφόρμες προωθούν τους εργολάβους (στολάρχες);
Οι πλατφόρμες ευνοούν τους εργολάβους γιατί μέσω αυτών:
- Παρακάμπτουν τους περιορισμούς που επιβάλει η freelancing συνεργασία (π.χ. ελευθερία απόρριψης παραγγελίας, ωράριο).
- Εξασφαλίζουν πειθαρχημένους εργαζόμενους, που ο εργολάβος ελέγχει, πιέζει και επιβλέπει.
- Μειώνουν έμμεσα το κόστος εργασίας: ο εργολάβος «ρίχνει» τις απολαβές για να βγάλει κέρδος, ενώ η πλατφόρμα διατηρεί τον ρόλο του μεσολαβητή.
- Κατακερματίζουν την εργατική δύναμη και αποφεύγουν άμεσα τις συλλογικές συμβάσεις και την εργοδοτική ευθύνη.
Ερώτηση 15: Έχουν μέλλον οι εμπορικές συμφωνίες των σωματείων των αυτοαπασχολούμενων με τις πλατφόρμες;
Όχι, και σίγουρα δεν αποτελούν win – win situation όπως ισχυρίζονται.
Α) Η διεκδίκηση σταθερής αμοιβής και σταθερού όγκου εργασίας δεν είναι freelancing, είναι εξαρτημένη εργασία (απλά χωρίς τις προστασίες της σύμβασης εργασίας).
Δηλαδή, ζητούν εργοδοτικά χαρακτηριστικά χωρίς να αναγνωρίζεται εργοδότης — πράγμα που αφήνει τους διανομείς ξεκρέμαστους από πλευράς ασφαλιστικών, εργασιακών και συνδικαλιστικών δικαιωμάτων.
Β) Τα εμπόδια από τις ίδιες τις πλατφόρμες:
Στις συζητήσεις με τα σωματεία, οι πλατφόρμες:
Προτείνουν ελάχιστες αμοιβές ανεπαρκείς,
Ζητούν αντίμετρα:
υποχρεωτική αποδοχή παραγγελιών,
περιορισμούς στο ελεύθερο ωράριο.
Άρα θίγεται το θεμελιώδες στοιχείο του freelancing: η αυτονομία.
Γ) Ο μεγάλος κίνδυνος: η σύγκριση με τους εργολάβους:
Εδώ είναι το σημείο “κλειδί”:
Ένας εργολάβος μπορεί να συνάψει την ίδια εμπορική συμφωνία με την πλατφόρμα ευκολότερα και φτηνότερα από ένα σωματείο.
Για την πλατφόρμα ο εργολάβος είναι πιο “βολικός”:
- Δεν χρειάζεται να διαπραγματεύεται με εκατοντάδες άτομα.
- Δεν χρειάζεται να δέχεται συλλογικές απαιτήσεις.
- Μπορεί να πιέζει άμεσα τους διανομείς (τους υπαλλήλους του).
Δ) Το τελικό συμπέρασμα:
Ακόμα και αν τα σωματεία καταφέρουν να κλείσουν συμφωνίες:
- Θα είναι προσωρινές, γιατί ανά πάσα στιγμή οι πλατφόρμες μπορούν να στραφούν στους εργολάβους.
- Για να αντέξουν στον ανταγωνισμό, τα σωματεία θα πρέπει να μετατραπούν σε κάτι που μοιάζει με εργολάβο: να πειθαρχούν, να διαχειρίζονται διανομείς, να πιέζουν για αποδοτικότητα.
Δηλαδή, για να επιβιώσει το σωματείο, θα πρέπει να προδώσει τον αρχικό του σκοπό και τα “πιστεύω” του
Ερώτηση 16: Και φτάνουμε στο δίλημμα: να το απορρίψουμε ή να το μεταρρυθμίσουμε;
Το σύστημα έχει εγκατασταθεί ως κανονικότητα. Η άμεση κατάργηση του μοντέλου θα ισοδυναμούσε με ανεργία και επιστροφή στην μαύρη εργασία και εκμετάλλευση των καταστημάτων. Πολλοί ρωτούν αν η λύση είναι να φτιαχτεί ένα διαφορετικό μοντέλο πλατφόρμας — δημόσιο, συνεταιριστικό ή συνδικαλιστικό — ή αν πρέπει να πολεμηθεί συνολικά αυτός ο τύπος καπιταλισμού. Δεν υπάρχει εύκολη απάντηση.
Ερώτηση 17: Τι θα μπορούσε να μεταρρυθμιστεί, δεδομένου ότι οι ίδιοι οι εργαζόμενοι θέλουν να κρατήσουν το πλεονέκτημα της επιλογής ωραρίου και της απόρριψης παραγγελιών, όσο κι αν αυτά καταστρατηγούνται;
Η απάντηση θα μπορούσε να είναι ένα υβριδικό μοντέλο, διαμορφωμένο προς όφελος των εργαζομένων και όχι των πλατφορμών. Ένα τέτοιο μοντέλο θα περιελάμβανε ι:
Πληρωμή ασφαλιστικών εισφορών από την πλατφόρμα, όταν ο εργαζόμενος υπερβαίνει ένα όριο, π.χ. 300 παραγγελίες τον μήνα – ο αριθμός 300 δεν είναι αυθαίρετος. Είναι ο αριθμός παραγγελιών που πρέπει να κάνει ένας διανομέας ώστε να πληρωθεί ολόκληρη την αποζημίωση χρήσης δικύκλου. Επομένως είναι ήδη μετρήσιμος και τεχνικά καταγεγραμμένος στην πλατφόρμα.
Εγγυημένο εισόδημα ανά πραγματική ώρα εργασίας (με βάση τη διάρκεια online παρουσίας και την αναμονή).
Κατώτατο πλαφόν στις τιμές ανά παραγγελία, ώστε να αποτρέπεται η διολίσθηση σε εξευτελιστικές αμοιβές κάτω και από τον κατώτατο μισθό.
Το σημαντικό είναι ότι αυτή η μεταρρύθμιση δεν θα καταργεί την ευελιξία, αλλά θα την επανανοηματοδοτεί με όρους εργασιακής προστασίας και αξιοπρέπειας.
Ερώτηση 18: Τι κινδύνους ελλοχεύει μια τέτοια μεταρρύθμιση;
Υπάρχει ο κίνδυνος οι πλατφόρμες να αποσυρθούν από την αγορά, επικαλούμενες τη μείωση του ποσοστού κέρδους, όπως έχουν κάνει σε Ισπανία και Ολλανδία.
Έτσι, θα μπορούσε να μείνει πίσω ένα “κουφάρι” του υβριδικού μοντέλου, το οποίο θα λειτουργεί μόνο ως εδραίωση του freelancing με λιγότερα δικαιώματα.
Άρα, η μεταρρύθμιση δεν είναι το τέρμα, αλλά μια στάση. Αν οι εργαζόμενοι δεν οργανωθούν και δεν συνεχίσουν να παλεύουν για την καθολική ένταξή τους σε συλλογικά σχήματα και κανονιστικά πλαίσια, τότε το όποιο υβρίδιο κινδυνεύει να εκφυλιστεί σε νέο μηχανισμό εκμετάλλευσης. Σκοπός είναι να ξεπεραστεί αυτό το μοντέλο προς όφελος των εργαζομένων.
Ερώτηση 19: Τελικά, πού οδηγείται το freelancing;
Το freelancing, όπως διαμορφώνεται από τις πλατφόρμες, οδηγείται στους εργολάβους – είτε μέσω τρίτων εταιρειών (outsourcing), είτε μέσω μετατροπής freelancer σε μικροεργοδότες, που νοικιάζουν άλλους.
Είδαμε τρεις οδούς για αυτή τη μετάβαση:
Μέσω του “ιδρωκοπικού” συστήματος, όπου οι εργολάβοι ξεπηδούν μέσα από τις τάξεις των freelancers
Μέσω επαγγελματικών καρτών διανομέα, που επιτρέπουν νοικιάσματα ή εκπροσώπηση τρίτων.
Μέσω εμπορικών συμφωνιών, που μετατρέπουν τα σωματεία σε άτυπους εργολάβους.
Η συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων δεν θέλουν να γίνουν μισθωτοί. Θέλουν να παραμείνουν freelancers αλλά με περισσότερα δικαιώματα. Αν αυτό το μοντέλο δεν μεταρρυθμιστεί με κέντρο τα δικαιώματα και την προστασία των εργαζομένων, θα εξελιχθεί σε μοντέλο καταπίεσης, χωρίς συλλογικά δικαιώματα και χωρίς φωνή.
Το ερώτημα είναι αν θα το διαμορφώσουμε εμείς, ή αν θα μας διαμορφώσει εκείνο.
Πανταλέων
