Της Θεοπίστης Καπέτα
«Η ψυχική υγεία εν καιρώ καραντίνας» ήταν η νέα δράση της ομάδας «Είμαστε Ενεργοί», που παρουσιάστηκε ζωντανά διαδικτυακά την Παρασκευή το βράδυ. Ο Γιώργος Νικολαΐδης, διευθυντής Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόληψης του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, η Άσπα Μπινιώρη, ψυχοθεραπεύτρια, και ο Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου, πρώην διευθυντής του 9ου Τμήματος Ψυχιατρικής του Νοσοκομείου Αττικής, αναφέρθηκαν σε όλα αυτά που υπό το φως της καραντίνας φωτίζονται περισσότερο από πριν. Αναφέρθηκαν στο ελλιπές δημόσιο σύστημα ψυχικής υγείας, σε αυτούς που πλήττονται πρώτοι -ευαίσθητες ομάδες, παιδιά, έφηβοι, πρόσφυγες, φυλακισμένοι, ΛΟΑΤΚΙΑ κοινότητα- αλλά και στη μόνη δύναμη που έχουμε μέσα μας να απαντάμε σε αυτές τις προκλήσεις «μένοντας ενεργοί και ανακαλύπτοντας το συλλογικό, την αλληλεγγύη και τον κοινό αγώνα».
Κατά τη διάρκεια της καραντίνας, πέρα από τις ευρύτερες ελλείψεις του συστήματος υγείας που έγιναν ιδιαίτερα εμφανείς, αναδείχθηκε και η έντονη ανάγκη για την καλύτερη στελέχωση και αναβάθμιση των κέντρων που σχετίζονται με την ψυχική υγεία. Οι ελλείψεις που ήδη προϋπήρχαν άρχισαν να εντείνονται αισθητά τώρα με τη νέα κατάσταση που επικρατεί, με τον εγκλεισμό στο σπίτι και τις πρωτόγνωρες καταστάσεις που βιώνουμε. Ως προς τον κίνδυνο εμφάνισης και αύξησης πρότερων ψυχιατρικών προβλημάτων στους πολίτες, οι ομιλητές ήδη από τις πρώτες δηλώσεις τους εξηγούν πως πέρα από τα ήδη εμφανή συμπτώματα υπάρχει (σχεδόν) πάντα μια περίοδος επώασης, δηλαδή χρειάζεται ένα χρονικό διάστημα για να εμφανιστούν κάποιες διαταραχές ή τα συμπτώματα αυτών, ιδιαίτερα όταν προκαλούνται από τόσο έντονα στρεσογόνες καταστάσεις.
Το θλιβερό της υπόθεσης είναι ότι το ζήτημα της ψυχικής υγείας παραγκωνίζεται ακόμα περισσότερο απ’ ό,τι συνήθως σε τέτοιες περιόδους.
«Μπορεί να χαρακτηρίζουν πολυτέλεια την ψυχική υγεία, ωστόσο αυτό είναι μεγάλο λάθος. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι οι κοινωνίες που ζούνε κάτω από πιο στρεσογόνες συνθήκες εμφανίζουν και συχνότερα και περισσότερα προβλήματα και ως προς τη σωματική υγεία, μεσοπρόθεσμα αλλά και βραχυπρόθεσμα», εξήγησε η κ. Μπινιώρη.
Ωστόσο, οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας έχουν βρεθεί τελευταίες στη σειρά προτεραιοτήτων. Σύμφωνα μάλιστα με τους ομιλητές και με τις ανταποκρίσεις του κόσμου που θέλησε να συνεισφέρει στη συζήτηση και να μοιραστεί εμπειρίες, υπήρχε το εξής κοινό συμπέρασμα: Όλες σχεδόν οι υπηρεσίες και μονάδες ψυχικής υγείας έχουν φρενάρει και λειτουργούν εξυπηρετώντας μόνο πολύ έκτακτα και επείγοντα ραντεβού διαδικτυακά, παρόλο που θα έπρεπε να είναι και αυτά στη πρώτη γραμμή της μάχης λόγω της εξέχουσας σημασίας τους. «Το ίδιο συνέβη και στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Λομβαρδία, περιοχή που η έξαρση του ιού ήταν πρωτοφανής. Εκεί υπήρχαν περιπτώσεις που έκλεισαν νοσοκομεία ψυχιατρικής υγείας», σημείωσε ο κ. Νικολαΐδης.
Ενημέρωση με… δόσεις
Ως προς τα ΜΜΕ, συστήνουν και οι τρεις απομάκρυνση από τη συνεχή παρακολούθηση ειδήσεων και εστίαση μόνο σε έγκυρες πηγές ενημέρωσης, με σκοπό να μη γίνεται εμμονική η αναζήτηση πληροφοριών για το ζήτημα, γιατί κι αυτό κρύβει κινδύνους. Χαρακτηριστική είναι η φράση της κ. Μπινιώρη που σχολιάζει τον ρόλο των συστημικών ΜΜΕ: «Στοχεύουν στο μυαλό μας, όχι στην υγεία μας!». Ο πανικός και η παραπληροφόρηση μπαίνουν στην ημερήσια διάταξη και προκαλούν ακόμα περισσότερο στρες και αίσθηση απώλειας ελέγχου για τον πολίτη, λειτουργώντας ως μηχανισμός επιλεκτικού επιφωτισμού ή αποφωτισμού, ανάλογα με την περίπτωση. Ο κ. Νικολαΐδης προβληματιζόμενος για τα αποτελέσματα αυτής της κατάστασης στον άνθρωπο αναφέρει: «Διανύουμε τον δεύτερο μήνα αυτής της κρίσης εδώ στην Ευρώπη και είναι λες και πρόκειται για έναν διαγωνισμό πρόκλησης πανικού! Αυτό δεν γίνεται να μην επηρεάσει το κοινό!».
Προσοχή σε παιδιά και εφήβους
Μεγάλο είναι και το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά ή οι έφηβοι, κάτι που προβληματίζει και τους γονείς, καθώς χρήζει προσοχής ο τρόπος αντιμετώπισης αυτών των ομάδων. Τα σχολεία έκλεισαν, οι εξωσχολικές δραστηριότητες και οι προσωπικές επαφές με τους φίλους σταμάτησαν. Τα παιδιά μπορεί να νιώσουν ανακούφιση απ’ αυτό, αλλά μπορεί να νιώσουν και τη στέρηση μιας πολύ σημαντικής διεξόδου, εάν το περιβάλλον στο σπίτι δεν είναι υγιές. Και οι δύο περιπτώσεις μπορούν να προκαλέσουν σύγχυση, που σύμφωνα με τον κ. Μεγαλοοικονόμου μπορεί να ξεπεραστεί ή να μετριαστεί με έναν πολύ συγκεκριμένο όρο, «όχι τόσο έντονος εγκλεισμός, είναι θέμα διεκδίκησης», καθώς εξηγεί ότι μια βόλτα με τον νέο ή με το παιδί μπορεί να λειτουργήσει ως μεγάλο και σημαντικό μέτρο στήριξης σε μια τόσο αβέβαιη και πρωτόγνωρη κατάσταση.
Επίσης, άλλοι τρόποι ελάφρυνσης της στρεσογόνας κατάστασης, βοηθητικοί για την ομαλοποίηση της ψυχικής υγείας των παιδιών, μπορεί να είναι ένα παιχνίδι ρόλων, μια ζωγραφιά, η δημιουργική φαντασία, μια συζήτηση για την υπάρχουσα κατάσταση ή γενικά οποιαδήποτε διαδικασία θα βοηθήσει ένα παιδί να εξωτερικεύσει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του και να περάσει ποιοτικό χρόνο με τα άτομα που θεωρεί κοντά του. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι και ο κίνδυνος που αναφέρουν οι ομιλητές στις τοποθετήσεις τους για τα παιδιά που μπορεί να έρχονται αντιμέτωπα με τη σωματική/ψυχολογική/σεξουαλική κακοποίηση, καθότι οι συχνότεροι δράστες είναι τα οικεία συγγενικά πρόσωπα, και τα παιδιά σε μια περίπτωση εγκλεισμού είναι ακόμη πιο ευάλωτα και είναι δυσκολότερο να απευθυνθούν κάπου για βοήθεια.
Ενδοοικογενειακή βία
«Ο εγκλεισμός, η καραντίνα, δεν γεννούν κακοποιητές. Ένα άτομο που καταφεύγει σε πράξεις κακοποίησης είναι πολύ πιθανόν να έχει κακοποιήσει και πριν. Σε ένα τέτοιο καθεστώς, ο άνθρωπος που λειτουργεί έτσι σε μια σχέση κοιτάζει άμεσα να αποφορτίσει το άγχος του χρησιμοποιώντας βία, ή, προκειμένου να απαντήσει σ’ αυτό το αίσθημα του φόβου και του άγχους ότι χάνει τον έλεγχο, θα φροντίσει να ασκήσει έλεγχο στο σώμα της συντρόφου ή του παιδιού του». Αυτό ήταν το σχόλιο του κ. Μεγαλοοικονόμου για τη ραγδαία αύξηση των καταγγελιών για ενδοοικογενειακή βία που έχει καταγραφεί μέχρι τώρα. Ο ίδιος εξέφρασε και τις ανησυχίες για το κλείσιμο στον εαυτό που συνεπάγεται το κλείσιμο στο σπίτι, το οποίο οδηγεί σε μια κατάφωρη εξατομίκευση που εγκυμονεί κινδύνους. Σύμφωνα με τα λόγια του, η κυβέρνηση κοιτάει να αξιοποιήσει την κατάσταση με τον Covid-19 για να μονιμοποιήσει μια τέτοια πολιτική και στη συνέχεια (ανοχή στη βία, στρατιωτικοποίηση, εργασιακός μεσαίωνας κλπ.).
Πρόσφυγες, φυλακισμένοι, ΛΟΑΤΚΙΑ άτομα
Από τη συζήτηση δεν έλειψε και η αναφορά στις ειδικές ομάδες της κοινωνίας, όπως οι φυλακισμένοι, οι φαντάροι, τα ΛΟΑΤΚΙΑ άτομα, οι πρόσφυγες, τα παιδιά με ειδικές ικανότητες, τα άτομα τρίτης ηλικίας στα γηροκομεία και οι νοσηλευόμενοι σε ψυχιατρικές κλινικές. Όλες αυτές οι ομάδες έρχονταν αντιμέτωπες με ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες και πριν από την κρίση της πανδημίας, αλλά τώρα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οξύνονται όλο και περισσότερο. Συγκεκριμένα για τους πρόσφυγες ο κ. Μεγαλοικονόμου αναφέρει: «Είναι εγκληματική η προσέγγιση της κυβέρνησης που ακυρώνει οποιαδήποτε διαδικασία παροχής ασύλου» εκμεταλλευόμενη την κατάσταση.
Σε μία επιπλέον αναφορά στους φυλακισμένους προέβη η κ. Μπινιώρη εκφράζοντας την ανησυχία ότι το αίσθημα των κρατουμένων περί αποκοπής τους από την κοινωνία γίνεται εντονότερο και ότι οι συνθήκες διαβίωσης γίνονται αθλιότερες τώρα, με την κατάσταση που επικρατεί λόγω κορονοϊού. Παράλληλα, τα άτομα της ΛΟΑΤΚΙΑ κοινότητας χρειάζονται την αλληλεγγύη και την υποστήριξή μας εξίσου. Η κ. Μπινιώρη τονίζει: «Χρειάζεται αλληλεγγύη! Όχι όμως με τη μορφή φιλανθρωπίας, αλλά με ανθρωπισμό και σεβασμό στην ανθρώπινη προσωπικότητα και με επίγνωση του ότι όλοι είμαστε ίδιοι (όπως υποδεικνύει και η διασπορά του ιού χωρίς να κάνει διακρίσεις)».
Τέλος, όπως αναφέρθηκε και στη συνέντευξη, πέρα από όλα τα μέτρα προστασίας, πέρα από όλα τα μέτρα αντιμετώπισης, πέρα από τα μέτρα πρόληψης, υπάρχει ένα μήνυμα που ενώνει και διαφαίνεται μεταξύ άλλων και απ’ αυτή την απόπειρα: «Ένας σκοπός για τον άνθρωπο λειτουργεί σαν ανακούφιση. Όταν ένας σκοπός προσωπικός συναντάει τον συλλογικό σκοπό, δίνει στον άνθρωπο την αίσθηση της κοινότητας και την αίσθηση ότι βρίσκεται και πολεμάει με άλλους για κάτι κοινό». Ας μείνουμε, λοιπόν, ενεργοί!
Ολόκληρη η συζήτηση:
